Hugur - 01.01.2018, Síða 52

Hugur | 29. ár, 2018 | s. 52–61
Svavar Hrafn Svavarsson
Sextos Empeirikos og
pyrrhonsk efahyggja
Um Sextos Empeirikos er flest á huldu. Það er við hæfi, enda er hann að líkindum
einn merkasti og róttækasti efahyggjumaður vestrænnar heimspeki. Þó má ráða
af heimildum að hann hafi verið að störfum – að öllum líkindum læknisstörf-
um – undir lok 2. aldar e.Kr.1 Hann safnaði saman „öllum helztu rökum allra
þess ara vefengjenda“, eins og Ágúst H. Bjarnason komst að orði í Yfirliti yfir
sögu mannsandans.2 Ágúst nefndi heimspekina efagirni og efaspeki, en bætti við
þessum dómi um vegferð heimspekinganna á þessum tíma: „En þá var trúgirnin
og sú til hneiging manna löngu orðin ofan á, að sökkva sér á hækjum óljósra til-
finninga og hálfrakinna hugsana niður í leyndardóma náttúrunnar og koma svo
aftur upp úr kafinu með svonefndar „guðlegar opinberanir“. Og þá var trúspekin
sezt í öndvegið.“3 Fátt hefur verið sagt um Sextos á íslensku. Eftirfarandi ritgerð
er ætlað að bæta úr því ástandi.4
Það er erfitt að henda reiður á heimspeki þeirra sem búa að eigin sögn ekki yfir
þekkingu af nokkru tagi. Það er enn erfiðara þegar þeir segjast ekki einu sinni hafa
skoðun á nokkrum hlut. Þannig var sú pyrrhonska efahyggja sem Sextos reyndi
að útskýra í verkum sínum.5 Hann heldur engu fram, í þeim skilningi að hann
hefur engar skoðanir. Hins vegar leyfist honum að skýra frá reynslu sinni, upplýsa
1 Sjá House 1980.
2 Ágúst H. Bjarnason 1910: 372.
3 Verk Ágústs var endurskoðað um miðbik aldarinnar og nefndist þá Saga mannsandans. Hér fer
hann í hliðstæðum kafla ögn mildari höndum um kennimennina sem sigldu í kjölfarið: „En
trúspekinni og trúarvinglinu óx því meir fiskur um hrygg sem lengra leið, og má segja, að hún
næði hámarki sínu um miðja 3. öld e.Kr.“ (Ágúst H. Bjarnason 1950: 314).
4 Sú túlkun á heimspeki Sextosar sem hér er reidd fram er ekki óumdeild og kennir nýrra grasa.
Greinin byggir á knappri framsetningu túlkunarinnar sem birtist í Svavar Hrafn Svavarsson 2018.
5 Varðveitt verk Sextosar eru Höfuðdrættir pyrrhonismans (venjulegast skammstafað PH, gr. Pyrr-
honeioi hypotypōseis), í þremur bókum, og Gegn kennimönnum (venjulegast skammstafað M eða
AM, lat. Adversus Mathemathicos), í ellefu bókum. Síðara verkið samanstendur af tveimur ólíkum
verkum: annars vegar gagnrýni á rökfræðinga, eðlisfræðinga og siðfræðinga (bækur 6–11), hins
vegar af tilteknum kunnáttugreinum (bækur 1–5). Framvegis verður vísað til Höfuðdráttanna með
PH, en til verksins Gegn kennimönnum með M. Fyrsta bók Höfuðdráttanna er almennur inn-
gangur að pyrrhonskri efahyggju. Um útgáfur, skýringar og þýðingar, sjá Svavar Hrafn Svavarsson
2014a: 593–595, en Sextus Empiricus 2000 hefur að geyma nýlega enska þýðingu á Höfuðdráttun-
Hugur 2018meðoverride.indd 52 24-Jul-18 12:21:23