Hugur - 01.01.2018, Page 82

82 Stefán Snævarr
að meta hvort sættir hafi náðst í frjálsri og óþvingaðri rökræðu nema hægt sé
að segja söguna um þessa rökræðu. Hið sama gildir um rökræðu sem ekki hefur
endað með samkomulagi, til að ákvarða að svo sé verður að vera hægt að segja
sögu rökræðunnar.58 Alasdair MacIntyre staðhæfir að málgjörð sé ekki skiljanleg
nema hægt sé að setja hana í frásögulegt samhengi. Hugsum okkur að við séum
að bíða eftir strætisvagni og kona sem stendur við hlið okkar segi upp úr eins
manns hljóði: „Villiendur kallast á latínu Histrionicus histrionicus histrionicus.“
Gerum ráð fyrir að hún segi þetta hvað eftir annað, en með tilviljunarkenndu
millibili. Geri hún það má ætla að hún sé geðveik. En málgjörðin gæti verið
skiljanleg, vilji svo til að hún haldi ranglega að ég sé maður sem hafi spurt hana
nýlega á bókasafni hvort hún vissi hvað villiendur kölluðust á latínu. Við myndum
líka skilja málgjörðina ef hún héldi ranglega að ég væri meðnjósnari hennar og
setningin væri dulkóðuð og mér ætlað að afkóða hana. Í báðum tilvikum er mál-
gjörðin vart skiljanleg nema hægt sé að setja hana í frásögulegt samhengi. Í fyrra
tilvikinu söguna um bókasafnið, í síðara tilvikinu sögu um meint starf okkar sem
njósnara.59 Sé þetta rétt (sem ég held að það sé), þá verður líka að setja málgjörðir
sem framdar eru í siðferðilegri meginrökræðu í frásöguleg samhengi.
Rök MacIntyres eru sannfærandi. Þau, ásamt rökum Bartolomei Vasconcelos,
sýna að rökræðusiðfræðin hefur með nauðsyn frásögulegan þátt (við sjáum hér
þriðju ábendinguna um bókmenntaleika rökræðusiðfræðinnar).
MacIntyre telur eins og rökræðusiðfræðingarnir að samræðan sé miðlægur
þáttur í mannlífinu, t.d. verði málgjörðir ekki skiljanlegar nema í samtölum. En
gagnstætt þeim heldur hann því fram að samræður verði að flokka sem bók-
menntagreinar (e. literary genres). Við segjum um tiltekna samræðu að hún hafi
ein kennst af harmrænum misskilningi eða verið hlægileg (harm- og gamanleik-
ir flokkast undir bókmenntagreinar að mati MacIntyres, á mínu máli eru þeir
sónarþættir). Auk heldur hafi samræður byrjun, miðju og endi eins og bók-
menntaverk. Þær „hreyfist“ til og frá hátindum (e. climaxes) rétt eins og framvinda
sögu í dramatískum bókmenntaverkum.60 Hann dregur þá ályktun að mannlífið
hafi bókmenntalega hlið, ástæðan sé mikilvægi samræðna í mannlífinu og það að
samræður hafi bókmenntalegan þátt. Aftur er ég sammála, samræður og þar með
rökræður og boðskipti almennt hafa slíkan þátt. Hér sjáum við fjórðu og síðustu
ábendinguna um að rökræðusiðfræðin hafi bókmenntaleika, hún hefur sónarþátt.
Tæki maður þessa þætti burt yrði lítið eftir af rökræðusiðfræðinni, hættu menn
að trúa á meinta fiksjón um sjálfræði gætu boðskipti okkar vart vísað til kjörræðu-
stöðu/ótakmarkaðs boðskiptasamfélags. Jafnvel þótt slík tilvísun væri óþörf (eins
og Habermas heldur nú) þá krefst skyldusiðfræði þess að við gerum ráð fyrir sjálf-
ræði manna. Þar sem rökræðusiðfræðin er að mestu leyti skyldusiðfræði hlýtur
því ein forsenda hennar að vera sú að menn trúi á nefnda fiksjón um frelsi viljans.
Samræður og þar með siðferðilegar rökræður myndu ekki að öllu leyti standa
undir nafni ef enginn væri sónarþátturinn, til dæmis ef ekki væri hægt að flokka
58 Bartolomei Vasconcelos 1994: 133–156.
59 MacIntyre 1985: 209–210.
60 MacIntyre 1985: 211.
Hugur 2018meðoverride.indd 82 24-Jul-18 12:21:25