Hugur - 01.01.2018, Side 120

120 Sigurður Kristinsson
ekki allur þar sem hann er séður. Hann gætir vandlega að því hvaða hliðar hann
sýnir hverjum, allt eftir því sem gagnast til að mynda bandalög og afla stuðn-
ings til að geta komið pólitískum markmiðum sínum til leiðar. Fals og óheilindi
virðast þannig vera fylgifiskur stjórnmála eins og við hugsum þau. Ef til vill er
slíkt háttalag nauðsynlegt til að stjórnmál þjóni lýðræðislegum tilgangi sínum.
Ef svo er, þá ættum við að spara siðferðilega dóma og vera tilbúin að líta svo á
að það sem í hversdagslegu samhengi væri siðferðilegur löstur geti verið dygð
stjórnmálamanns. Spurningin sem vaknar er sú að hve miklu leyti færa megi rök
fyrir því að hlutverk stjórnmálamannsins undanskilji hann frá kröfum almenns
siðferðis. Áður en vikið verður að þeirri spurningu er þó vert að draga fram einn
þátt til viðbótar úr lýsingu Páls á ástandi stjórnmálanna.
Ábyrgðarleysi almennings og fjölmiðla
Ef stjórnmálamenn eru undanþegnir kröfum almenns siðferðis er það einungis
vegna þess að slíkar undanþágur er að vissu marki hægt að rökstyðja í samhengi
við samfélagslegan tilgang stjórnmála í lýðræðisríki. Lesa má úr greiningu Páls að
hvorki almenningur né fjölmiðlar hafi áhuga á slíkum rökum heldur gefum við
stjórnmálum ýmist frítt spil eða fellum hneyksluð stranga siðadóma eftir geðþótta
hverju sinni. Vandinn liggur í því hvernig almenningur og fjölmiðlar umgangast
stjórnmálin. Almenningur er, samkvæmt lýsingu Páls, óvirkur að öðru leyti en því
að gefa reglulega til kynna álit sitt, velþóknun eða vanþóknun, á „leikritinu“ og
einstökum persónum sem þar koma fram. Fjölmiðlar útbúa leiksviðið og beina
sviðsljósinu að þeim persónum sem líklegar eru til að næra athygli áhorfenda.
Stjórnmálamenn reyna að komast áfallalaust frá sinni rullu og uppskera útkomu
í skoðanakönnunum og kosningum. „Fjarstæða íslenskra stjórnmála er fólgin í
því,“ segir Páll, „að fólk ímyndar sér ranglega að hægt sé að varpa ábyrgðinni á
gangi stjórnmálanna yfir á herðar fárra manna sem tróna á toppi stjórnmálaflokk-
anna“ þegar sannleikurinn er sá að einungis gagnger breyting á ríkjandi viðhorfi
til stjórnmálanna getur stuðlað að því að þau taki raunverulegum framförum.24
Á svipaðan hátt má lesa út úr greiningu Páls að stjórnmálin lagist ekki við það
eitt að fjölmiðlar verði grimmari við stjórnmálamennina. Í grein byggðri á erindi
frá 1991 segir hann:
Lágkúra margra íslenskra fréttamanna er oft slík að það stendur heil-
brigðri skynsemi fyrir þrifum; þeir stökkva fram gjammandi þegar
einstaklingur misstígur sig í spilltu hagsmunakerfi, en virðast ekki skeyta
hið minnsta um þá staðreynd að kerfið sjálft er spillt. Kannski spillingin
sé mest hjá þeim sem eiga að sporna gegn spillingunni í kerfinu?25
Gjammandi fréttamenn, „varðhundar lýðræðisins“, leysa ekki vanda stjórn-
24 Páll Skúlason 1987: 371.
25 Páll Skúlason 2015: 25.
Hugur 2018meðoverride.indd 120 24-Jul-18 12:21:27