Andvari - 01.01.2018, Side 63

62 HJALTI ÞORLEIFSSON ANDVARI
Sigurði Nordal fannst skipta máli í þessu sambandi að afstaða Einars til
fjármuna hefði á einhvern hátt verið sérstök og hann aldrei „[…] langað til
þess að safna auði.“40 Takmark hans við virkjun fossa hafi verið hástemmd-
ara, rómantískara, og beinst að því sem honum þóttu vera hagsmunir ís-
lensks samfélags. Virkjununum hafi verið ætlað að útvega orku til fram-
leiðslu á áburði til landbúnaðar og uppgræðslu á eintómum auðnum og
tryggja blómlegri og lífvænlegri byggðir.41 Fjármunirnir sem þær skiluðu
skiptu litlu miðað við þau andlegu verðmæti sem fælust í að beisla þvílíkt afl
og gera að undirstöðu nýs lífs í landinu. Út frá þessu verður virkjun vatns-
aflsins aukaatriði í samanburði við það sem mestu skiptir, að koma böndum
á vitsmuni mannsins, þann hluta frumkraftsins sem býr innra með honum
og færa mun hann á æðra tilverustig, þróa hann áfram, nái hann að fanga
aðra hluta hans í náttúrunni. Hinn andlegi sköpunarkraftur og orkan sem
getur knúið áburðarverksmiðjur eru þannig eitt og sama aflið í „Dettifossi“
Einars. Þetta er ekki annars vegar kraftur andans og hins vegar kraftur efn-
isins heldur hinn eini frumkraftur lífsins. Út frá því verður erfitt að fallast á
að rétt sé að ganga út frá því að tvíhyggja í ströngum skilningi geti alltaf átt
við um skáldskap Einars. En lífið er háð efninu og efnið verður ekki lifandi
nema fyrir tilstilli þessa afls; það þarf hvort tveggja til að líf myndist. Takist
mönnum að öðlast stjórn á þessum margslungna mætti munu þeir fá kjarna
tilverunnar í sínar hendur:
Syng, Dettifoss. Syng hátt mót himins sól.
Skín, hátign ljóss, á skuggans veldisstól.
Og kný minn huga, gnýr, til ljóða, er lifa,
um leik þess mesta krafts, er fold vor ól.
Lát snerta andann djúpt þinn mikla mátt,
sem megnar klettinn hels af ró að bifa.
Ég veit, ég finn við óms þíns undraslátt
má efla mannleg hjörtu. […]
[…]
Hve mætti bæta lands og lýðs vors kjör
að leggja á bogastreng þinn kraftsins ör, –
að nota máttinn rétt í hrapsins hæðum,
svo hafinn yrði í veldi fallsins skör.
[…]
Hér mætti leiða líf úr dauðans örk
og ljósið tendra í húmsins eyðimörk
við hjartaslög þíns afls í segulæðum. –42