Andvari - 01.01.2018, Qupperneq 106

ANDVARI SOFFÍA GUÐLAUGSDÓTTIR LEIKKONA 105
byr; Soffía átti sinn þátt í þeirri siglingu. En nú gerðust sviptivindar og stóð
Soffía þar einnig í miðju vinda. Hún mun eins og fleiri af leikurunum hafa
haft hug á að leita sér náms erlendis til að slípa list sína. Hennar val var að
fara til Kaupmannahafnar og stunda þar óformlegt nám hjá þeim Íslendingi
sem þá hafði mesta reynslu af leiklist á atvinnumennskugrundvelli, leik-
skáldinu og leikstjóranum Guðmundi Kamban. Tókst með þeim góð vinátta
að ekki sé meira sagt, en hjónaband hennar og Ágústs Kvarans var þá í upp-
námi.
Þetta varð hið fræga „Kambansmál“. Í stuttu máli sagt bauðst Kamban,
sem þá hafði ekkert fast í hendi í Kaupmannahöfn, að koma og setja upp
með Leikfélaginu ein tvö-þrjú leikrit vorið 1927, þar af að minnsta kosti tvö
verka sinna og annað þeirra ósýnt. Boð þetta kom með stuttum fyrirvara,
stjórn Leikfélagsins hafði gert aðra bindandi samninga og gekk ekki saman
með skáldinu og leikhópnum við Tjörnina; trúlega hefði saga Leikfélagsins
og saga Kambans orðið önnur ef sættir hefðu náðst.
Niðurstaðan varð sú, að Kamban stofnaði eigin flokk til að standa undir
sýningum á tveimur verka sinna, Vér morðingjar, sem hér hafði þegar verið
leikið og víða um Norðurlönd, og Sendiherrans frá Júpíter sem ekki hafði
fengist sýndur í Kaupmannahöfn. Í hópi leikenda var Soffía auðvitað í farar-
broddi, lék Normu í fyrri leiknum, en komtessuna í hinum síðari. Þó að
skiptar skoðanir væru um leik Kambans sjálfs, en hann lék aðalkarlhlut-
verkin í báðum verkunum, bar mönnum saman um fagmennsku hans í svið-
setningunni og að samfelldari væri svipurinn á leiknum en menn hefðu átt
að venjast.
V
Á næstu árum gekk á deilum um starf Leikfélagsins og lá um skeið við að
það legði upp laupana. Þeir sem stóðu að gagnrýninni voru Kamban, Haraldur
Björnsson, þá nýkominn heim, og ýmsir fleiri, en aðrir vörðu heimamenn.
Að baki deilnanna lá auðvitað krafan um atvinnumennsku, skólun, að geta
helgað sig list sinni alfarið og við blasti nýuppsteypt Þjóðleikhús, sem þing-
ið hafði samþykkt að byggja 1923 sem áþreifanleg storkun. Á hinn bóginn
var bent á það fórnfúsa starf sem unnið hafði verið í Iðnó við erfið skilyrði
og án þess hefði engin marktæk leiklist fyrirfundist í landinu.
Í kjölfar þessara átaka sagði Soffía skilið við félaga sína í Iðnó, hélt aftur
utan haustið 1927 í þeirri von, að Kamban og aðrir vinir hennar myndu geta
stutt hana til að komast áfram í útlöndum. Er sú saga öll rakin í bréfum sem
nú eru í umsjá Leikminjasafns Íslands. Það var ekki svo fráleit hugmynd,
því að þetta var tími þöglu myndanna og fordæmi voru til slíks. Hún leitaði