Andvari - 01.01.2018, Side 125

124 KJARTAN MÁR ÓMARSSON ANDVARI
inn kom og kíkti í kistuna hennar.51 Í upphafi árs 1915 eru hafnargerðarmenn
við Reykjavíkurhöfn að taka efni í uppfyllingar austan úr Skólavörðuholtinu
og þá verður dysin á vegi þeirra. Matthías Þórðarson fornminjavörður á leið
hjá og sér í kistuenda standa fram úr mölinni þar sem verkamennirnir eru að
höggva. Matthías kveikir á perunni og sækir sér liðsauka til þess að grafa
upp kistuna. Tilgátan reyndist rétt, þetta var Steinunn og Matthías lætur í
ljós áhuga sinn á að hreinsa bein hennar ef þau eru ekki of fúin og koma
fyrir á safni.52 Steinkudys sem vafin var dulúð og þjóðsagnablæ, er tæmd og
bein konunnar sem grafin var í ónáð og alfaraleið, svo hægt væri að henda í
hana grjóti, sem sagðar voru af draugasögur til að hræða myrkfælna, áttu nú
að vera til sýnis á safni ásamt annarri úreltri bábilju.
Það er forvitnilegt að tengja tilfæringar beina Steinunnar við breytt hugs-
unarmynstur í borginni - kraumandi framkvæmdavilja borgarinnar og þann
framfarahug sem í mönnum bjó. Hins vegar er ekki síður fróðlegt að beina
sjónum að miðbænum þar sem samsvarandi breytingar áttu sér stað. Sama ár
og bein Steinunnar eru flutt neyðist borgarastéttin í Reykjavík, mennta- og
athafnamenn, til þess að finna sjálfa sig upp á nýtt þar sem helsti samkomu-
staður þeirra, og ein aðaltáknmynd, Hótel Reykjavík, brennur til kaldra kola.
Í kjölfarið gekk steinsteypuöld í garð og miðbærinn fékk á sig nýja mynd,
þar sem byggð var þéttari og stórborgarlegri. Það fer ekki hjá því að manni
verði hugsað til áramótabrennanna þar sem gömlum syndum og illa séðum
munum var kastað á bálið svo hægt væri að byrja nýtt ár með hreinan skjöld.
Er til nokkur betri leið til þess að umskapa Reykjavík, og/eða sjálfan sig, í
mynd nýrri tíma en að kveikja bara í öllu saman og byrja upp á nýtt?
… ég lofa ljóst þín stræti
Eftir að Arnarhólsholt varð að Skólavörðuholti, eftir að Skólavarðan hafði
verið reist í þriðja sinn og eftir að búið var að tæma grafir sem geymdu
vanhelg bein, skapaðist nokkurs konar millibilsástand á holtinu. Í umfjöll-
un sinni um íslenskt menningar- og bæjarlíf á þessum tíma ritar Björn Th.
Björnsson um nýja menningarþróun sem skapi togstreitu. Hann telur mann-
inn hafa þörf fyrir að „samræma skynjun sína þeirri breytingu félagshátta
sem er straumur tímans“.53 Reykjavík og íbúar hennar voru að vaxa úr grasi
og þurftu því að taka út sína vaxtarverki eins og aðrir unglingar.
Þéttbýli hafði aldrei fyrr verið til á Íslandi sem sjálfstæð, félagsleg heild […]
Reykjavík var löngum framan af ekki annað en miðstöð sveitalífs, til vörukaupa og
afurðasölu; Alþing var enn nærri einvörðungu setið sveitaklerkum og bændum, og
það var undantekning ef nokkur af námssveinum Lærða skólans var úr Reykjavík
sjálfri. Þar var því heldur ekki von á neinni menningarlegri nýmyndun.54