Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2022, Page 38

„leIðIN eR INNÁVIð OG UPPÍMÓTI“.
37
3.2 Að taka sér pláss
Femíníski heimspekingurinn Iris Marion Young velti fyrir sér líkamlegu
rými og líkamsvitund kvenna í ljósi tilvistarlegrar fyrirbærafræði og femín-
isma í grein sinni „Throwing like a girl“ (1980). Þar byggir hún á greiningu
Simone de Beauvoir um tilveru konunnar í feðraveldissamfélagi sem spennu
milli íveru (e. immanence) og handanveru (e. transcendence)159 og bætir þar
með mikilvægum breytum við skilgreiningu de Beauvoir á sameiginlegum
tilvistargrunni hverrar konu með því að greina stöðu hins lifandi kvenlík-
ama, umhverfis hans, aðstæðum og líkamlegum athöfnum.160 líkamsvitund
kvenna og líkamsbeiting þeirra er hvorki bundin við líffræðilegar né líffæra-
fræðilegar skýringar, hvað þá svokallað „kvenlegt eðli“, segir Young, orsök-
ina megi rekja til feðraveldissamfélaga sem kenni konum að smækka sig.
Þess vegna hiki þær frekar þegar kemur að líkamlegum erfiðleikum, beiti sér
af óöryggi og vantreysti líkama sínum sem rekja má til skorts á sjálfstrausti
til þess að ljúka markmiðum sínum. Þær opna líkama sinn ekki í sama mæli
og karlmenn heldur krossleggi frekar útlimi sína. Þær vantreysta sér frekar
til þess að bera þunga hluti og nýti pláss á íþróttavöllum í minna mæli en
karlmenn.161
159 Í frægri bók sinni, Hitt kynið (1949) (fr. Le deuxiéme sexe, e. The Second Sex) er kven-
líkaminn Simone de Beauvoir afar hugleikinn. Þar er hugmyndin um mótunarhyggju
konunnar og stöðu sem hins kynsins jafnframt lögð fram með hinni frægu setningu;
„On ne naît pas femme: on le devient“ (e. One is not born, but rather becomes, a woman).
Í ritinu er áhersla lögð á kyn og konur og de Beauvoir bætti þar miklu við tilvistar-
stefnu Jean-Paul Sartre, sem var fyrirferðarmikil í evrópskri menningarumræðu frá
eftirstríðsárum og fram á sjöunda áratug síðustu aldar. Hugvera (e. subject) Sartre
er karlmaður. Í fræðum sínum byggir hann á andstæðuhugtökum; handanveru (e.
transcendence) og íveru (e. immanence). Handanvera merkir í þessu samhengi það sem
gerir manneskju að vitsmunaveru. Að mati de Beauvoir eru handanvera og ívera sið-
ferðilegar meginandstæður; manneskjan ber siðferðilega skyldu til þess að losa sig
úr íveru sinni. Það sem komi í veg fyrir að konur verði handanverur á sama hátt og
karlmenn sé einmitt kvenlíkaminn, vegna þess að hann „fjötri“ þær í íveru sinni.
Móðurhlutverkið og meðgangan gætu aldrei fært konunni neitt jákvætt, auk þess sem
kynfæri konunnar væru kynfærum karlmannsins óæðri. Sjá Dagný kristjánsdóttir,
Kona verður til, bls. 345, 348–349. Um þetta má nánar lesa í greinasafninu Simone de
Beauvoir. Heimspekingur, rithöfundur, femínisti, ritstjórar Irma erlingsdóttir og Sig-
ríður Þorgeirsdóttir, 1999, Reykjavík: Rannsóknastofa í kvennafræðum, Háskólaút-
gáfan; Toril Moi, Simone de Beauvoir. The making of an intellectual woman. Cambridge
Massachusetts og Oxford: Blackwell, 1994; eva lundgren-Gothlin, Kön och existens.
Studier i Simone de Beauvoirs Le Deuxiéme Sexe. Gautaborg: Daidalos, 1991.
160 Iris Marion Young, „Throwing like a girl. A Phenomenology of Feminine Body
Comportment Motility and Spatiality“, Human Studies 3 (2), 1980, bls. 137–156, hér
bls. 139.
161 Sama heimild, bls. 142–144.