Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1965, Qupperneq 17

kuml Or heiðnum sið
21
stendur járnnagli sá, sem áður var nefndur, svo að ógjörla sér,
hvernig sú brún hefur verið, en varla hefur þar verið perluröð eins
og á hinni, enda hefur listamaðurinn ekki hirt um að gera þetta
verk sitt samhverft. Á enninu eru miklar hrukkur, en þar sér einn-
ig í strikstúfa, sem hverfa út í jaðrana, en gera má ráð fyrir að
endað hafi sem skrautbönd á svipaðan hátt og skeggið, sem látið
er fléttast saman við bandabrugðninga og slaufur, þótt það sjáist
ekki greinilega nema öðrum megin, vegna þess að önnur kinn and-
htsins er svo tærð, að ekki er hægt að fylgja strikum. En þrátt
fyrir allar skemmdirnar eru öll aðalatriði krotsins nægilega skýr
og svipurinn sterkur, og ættarmótið leynir sér ekki.
Stíleinkenni krotsins á þessum merkilega hlut frá Ljótsstöðum
sverja sig öll til einnar ættar, þar er engu ofaukið. Þetta er skreyti-
stíll sá, sem stundum er nefndur „yngri Jalangursstíll", stundum
„stíll stóra dýrsins", stundum ,,Mammenstíll“ eftir merkilegum
kumlfundi í Mammensókn á Norður-Jótlandi, þar sem meðal ann-
ars fannst hin alþekkta öxi með silfurinnlögðu skrautmunstri. Stíl-
afbrigði þetta má skoða sem millistig milli Jalangursstíls og Hringa-
ríkisstíls og hefur sterkan sameiginlegan svip með báðum, en er þó
nieð sínum sérkennum. Eitt þeirra eru hin einkennilegu svipsterku
inannsandlit með starandi augum, þursanefi og yfirvararskeggi. Mað-
urinn frá Ljótsstöðum skipar sér skilyrðislaust í fylkingu margra
bræðra, sem fundizt hafa víða um Norðurlönd. Sem fræg dæmi af
niörgum má nefna Mammen-öxina sjálfa, rúnastein frá Árósum (II)
°g Cammin-skrínið, og í sambandi við Ljótsstaðaplötuna er gam-
an að minnast þess, að á skríninu er allt skrautverkið skorið í bein-
plötur, sem festar eru utan á það. Auk andlitsins sjálfs eru svo
önnur stílatriði jafnskýr, einkum brugðin bönd, og jafnvel perlu-
röðin, sem er mjög einkennandi á böndum þessa stíls, kemur einn-
ig til skila á annarri augabrún andlitsins frá Ljótsstöðum. Þetta er
fróðlegt, því að smáatriði sem þetta er hér ekki fyrir tilviljun, held-
ur sýnir það til fullnustu, að hér er að verki listamaður, sem er sam-
gróinn liststíl sinnar samtíðar og notar tjáningarmeðul hans út í
3esar, en fer ekki heldur út fyrir takmörk þeirra. Verk hans verður
hreinræktað barn síns stíls og tíma.
Talið er, að Mammenstíll hafi blómgazt á áratugunum um 1000.
Eftir því ætti kumlið á Ljótsstöðum að vera frá lokum heiðni, enda
er ekkert því til fyrirstöðu. Nánasti ættingi Ljótsstaðakrotsins
uieðal íslenzkra minja er skurðurinn á þiljunum frá Möðrufelli, en
bar næst koma Flatatungufjalir. Hér skal ekki reynt að leggja