Eimreiðin - 01.01.1918, Blaðsíða 119

Eimreiðin]
RITSJÁ
119
og síðari hluta hennar. ÞaÖ er næstum eins og skáldiö vakni af draurni,
þegar hann er búinn að skrifa liðugar 140 bls., og úr því er ágætur
sögustíll á bókinni. Fyrri parturinn þreytir lesandann dálítið af þvi,
að þar er ofmikið af frásögn, en þarna færist lífið í alt. Fólkið fer
að tala sjálft og hreyfa sig. Líklega er þetta af því, að í fyrri parti
bókarinnar er höfundurinn ekki fyllilega búinn að koma fyrir sig því,
sem er aðalefni bókarinnar, rimman milli Jóns á Vatnsenda og síra
Einars. Það verður eins og undirbúningur, nokkuð umstangsmikill.
En þegar svo alt er útbúið, þá er eins og skáldið kasti af sér fjötrunum
og gefi sig allan efninu á vald.
Smíðalýti tel eg það, hve höfundurinn greinir mikið af efni úr löng-
um ræðum. Það verður eitthvert þreytandi fundarbókarbragð að slíku,
og á ekki við. Má með ýmsu öðru láta skoðanirnar koma í ljós, svo
að minni þreyta verði að. Þá finst mér alveg ófær landafræðikaflinn
á bls. 118 og þar á eftir. Það nennir enginn að lesa, og þó að einhver
nenni því, er ekki einn af hundraði neinu nær. Skáldið verður sjálft
að hugsa sér landslagið nákvæmlega og sjá það í huga sér, en fyrir
alla muni ekki fara að neyða lesendurna til þess að pæla gegn um
það, nema að því leyti, sem það kemur ósjálfrátt. Þetta segi eg að
eins til athugunar.
Aðalpersóna sögunnar er sá, sem hún dregur nafn sitt af, Jón bóndi
á Vatnsenda. Hefir höfundur lagt mikla stund á að gera hann skýran,
og tekist það mæta vel. Hann er frjálshuga og djarfur og drengur hinn
besti, en ekki verulega djúpvitur, og því ekki umburðarlyndur. Það er
dálítið rosalegt >ið hann. Hann er stórgeðja og ósveigjanlegur. Sira
Einar er önnur höfuðpersónan og kemur líka skýrt fram. Þó er eg
ekki viss um, að hann hafi orðið alveg sá sami og höf. hefir ætlast til.
Einkum framan af sögunni finst mér einhver litilmennis-keimur af
honum, og raunar alla bókina út. Hann hefir ekki lag á börnunum
og ekki á sóknarfólkinu. Hann lætur Jón ráðsmann gabba sig. Og það
er ekki laust við að það sé dálitið uppgerðarlegt við alla vandlætinga-
semi hans. Hann setur sér það fyrir, að laga þetta og hitt, en það er
enginn heilagur eldur, sem brennur i sálu hans og knýr hann. Hann
hefði aldrei getað sagt með sanni: „Hér stend eg. Eg get ekki annað.“
Hafi höf. ætlast til þess að hann yrði þannig, þá hefir honum tekist
vel. En eg hefi eitthvert hugboð um, að hann hafi átt að verða annað,
en orðið þannig af því, að skáldið er hér með hann í andstöðu við
eftirlætisgoð sitt, Jón á Vatnsenda.
Það sýnir heilbrigða skoðun höf. á mannlífinu, að hann lætur þá,
sem lenda í deilunum, báða vera ágæta menn. Það eru lífsskoðanirnar,
sem lýstur saman, en ekki mennirnir. Þeir eru alt af vinir. En það
dregur dálítið úr þessu, að annar er ekki sinni lífsskoðun trúr, þ. e.
sira Einar. Hann fylgir henni helst eingöngu af skyldurækni (sbr. það,