Andvari - 01.07.1962, Side 77

ANDVARI
GOÐINN FRÁ VALÞJÓFSSTAÐ
187
að bændur hafa fremur játazt undir yfir-
ráð hans af ótta við ófrið en af frjálsum
vilja. Sagan segir, að Þorgils hafi riðið
til Eyjafjarðar með þrjá tigu manna,
flest einvalalið. En um það er algerlega
þagað, hvert erindi hans hafi verið. Er
vart hugsanlegt annað en hér hafi hann
ætlað að sýna Þorvarði vald sitt. Fund-
ust þeir Þorvarður og ræddu margt um
héraðið og skipti sín. Urðu þeir ekki
ásáttir að öllu, en aldrei urðu þverbrot
með þeim í talinu. En er þeir skildu,
reið Þorgils til Hrafnagils með sína menn
og beiddist þar gistingar, en Þorvarður
rcið út með firði. Þetta var aðfaranótt 22.
janúar 1258. Þorvarður hélt ferðinni
áfram með fylgdarmönnum sínum þar til
þeir komu í gróf eina. Þá mælti hann af
munni fram ræðu þá, sem hér fer á eftir
og óneitanlega sver sig í ættina hvað
meitlað orðaval snertir: „Hér kemur að
því, sem mælt er, að hvert ker kann að
verða svo fullt að yfir gangi, og það er
að segja, að ég þoli eigi lengur, að Þorgils
sitji yfir sæmdum mínum, svo að ég leiti
einskis í. Vil eg yður kunnugt gera, að
eg ætla að ríða að Þorgilsi í nótt og drepa
hann ef svo vill verða. Því að þá er allt
sem unnið ef hann er af ráðinn. Megið
þér svo til ætla að Þorgils er enginn
klekkingarmaður. Nú ef nokkur er sá hér,
er mér eigi vill fylgja, segi liann til þessa
nú.“ Einn fylgdarmannanna sagði: „Fyrir
sakir míns herra Hákonar konungs og
löguneytis við Þorgils, mun ég frá ríða
og kalla þetta hið mesta níðingsverk, sem
þér hafið með höndum." Þorvarður mælti:
„Eigi gengur þér drengskapur til þótt þú
ríðir frá.“ Athyglisvert er við þessa frá-
sögn, að svar Þorvarðar er hárrétt og
hittir beint í mark. Manninum gekk ekki
drengskapur til eða persónulegt viðhorf
til þess verks, sem í vændum var, heldur
konungshollusta. Skömmu eftir að þeir
Þorgils og Þorvarður skildu, sendi Þor-
varður njósnamann til Hrafnagils, skyldi
hann draga lokur frá hurðum o. s. frv.
Komu þeir Þorvarður svo síðar um nótt-
ina og unnu á Þorgilsi. Varð hann hetju-
lega við dauða sínurn, sem vænta mátti.
En ekki er þess getið, að menn hans hafi
komið honum til hjálpar og má það furðu
gegna. Hér skal ekki reynt að fegra
verknað þann, sem með vígi þessu var
framinn. Ekki heldur ástæða til að þvo
af Þorvarði fremur cn öðrum þær syndir,
sem honum eru með réttu eignaðar. En
miklu skiptir þó frá hvaða hlið eða sjón-
armiði atburðurinn er skoðaður. Ekki er
heldur rétt að líta hann augum nútíma-
mannsins. Síðari tíma menn, sem fjallað
hafa um sögu, hafa ekki getið Þorvarðar
að neinu öðru en í sambandi við vígið.
Sjá allir hvílíkt ranglæti það er.
Slíkar næturheimsóknir scm þessi voru
næsta tíðir athurðir á Sturlungaöld. Þor-
varður gerði ekki annað en það, sem
Hrafn Oddsson hefði gert fimm árum
áður í Stafaholti, ef Sturla Þórðarson
hefði ekki komið í veg fyrir það. En liver
var þá Þorgils skarði frá sjónarmiði Þor-
varðar Þórarinssonar? Hann var ekki ein-
ungis persónulegur óvinur, sem gengið
hafði á rétt hans í samningum, lieldur
var hann einnig valdaræningi, sem ekki
sveifst þess að traðka á lögum og rétti
landa sinna í þjónustu erlends valds.
Rúmum hundrað árum síðar skeði sá
atburður, að Smiður Andrésson, hirðstjóri
konungs á íslandi, gisti með flokk manna
á Grund í Eyjafirði. Fóru þeir með of-
beldi og yfirgangi um héruð. Helga liús-
freyja á Grund veitti þeim ríkulegan
beina. Um nóttina lét Helga safna liði
um héraðið og kom það konungsmönn-
um að óvörum í fasta svefni. Hófst þá
bardagi, sem lauk með falli Smiðs og
nokkurra manna annarra. Fyrir snarræði
sitt og skörungsskap hefur Grundar-Helga
verið vegsömuð sem hetja, þar sem liún