Andvari - 01.07.1962, Síða 78

188
SIGURÐUR SIGURMUNDSSON
ANDVARI
lét ráða niðurlögum ofbcldismanna kon-
ungsvaldsins. 1 því ljósi hefur sá atburð-
ur vcrið skoðaður af flestum Islending-
um fram á þennan dag. En það má einnig
líta hann frá annarri hlið, og þá verður
viðhorf og niðurstaða önnur. Þótt of-
heldisseggir væru hér á ferð, þá voru það
þó menn mcð holdi og blóði. Frá þeirra
sjónarmiði voru hér rofin á þeim grið
og framið hið versta níðingsverk. Ef sú
skoðun hefði orðið ofan á, þá hefði Helga
á Grund ekki orðið íslendingum eins kær
í minningunni.
Álit dómbærs samtímamanns um víg
Þorgils skarða, Sturlu lögmanns Þórðar-
sonar, tekur af öll tvímæli um það, að
atburðurinn hafi þá fyrst og fremst verið
talinn stjórnmálalegs eðlis. I Hákonar-
sögu stendur þessi málsgrein: „Llm vetur-
inn áður en Gissur jarl kom til Islands,
tók Þorvarður Þórarinsson af lífi Þorgils
skarða fyrir þær sakir, að konungur hafði
skipað Þorgilsi Eyjafjörð og allar sveitir
fyrir norðan Oxnadalsheiði, þar sem kon-
ungur kallaði sína eign, en Þorvarður
þóttist Iieimildir hafa af Steinvöru Sig-
hvatsdóttur." Ekki skal reynt hér að gera
hlut Þorgils skarða minni en sagan virðist
gcfa tilefni til. 1 Þorgilssögu standa þessi
orð: „Hann var fámæltur og fastheitinn
og ör í að efna hvort heldur hann hét
illu eða góðu." Ennfremur eru höfð eftir
Sturlu Þórðarsyni þessi orð: „Elann var
þrályndur í skapi sem faðir hans, en hafði
brjóst verra." Þótt Þorgils væri galla-
gripur og verðskuldaði síður en svo allt
það lof, sem hann hefur fengið, þá var
þó rnargt vel urn hann. Hann sýndi oft
hugrckki og hetjuskap og gat komið
drengilega fram, þegar hann vildi það
við hafa. Eins og áður gctur, er það furðu-
legt, að söguritaranum skuli hafa tekizt
mcð áróðri að telja lesendum trú um, að
Þorgils hafi dáið sem einskonar píslar-
vottur eða dýrlingur. Honum hefur jafn-
vel tekizt að blinda menn svo, að þeim
beinlínis sést yfir eða gleyrna óhæfu- og
hryðjuverkum þeim, sem hann áður hafði
framið og eru, skoðuð í réttu ljósi, ein
hin verstu sinnar tegundar, sem framin
voru á þessari hlóði drifnu öld. Skal hér
eitt slíkt dæmi tilfært. Þorgils kom til
prests nokkurs í Síðumúla og krafðist
fébóta af honurn. Prestur kvaðst engar
bætur greiða, því hann væri saklaus.
Gekk Þorgils við annan mann í bæinn.
Urðu nokkur átök með þcim og heima-
mönnum í náttmyrkrinu. Er Ijós voru
tendruð, fundu aðkomumenn Valgarð son
prests í skálanum undir tjaldi. Tóku þcir
hann og leiddu út. Var honum þá heitið
drápi. Þá gekk út Ingibjörg, kona Val-
garðs, og hauð fyrir hann allt það, er hún
hefði til. Þorgils kvaðst af engum manni
boð taka nema föður hans. Var þá gengið
að presti að hjóða þeim sæmdir. Prestur
kvaðst engar bjóða, „mun þeim annað
rneir verða til fjár en þetta." „Þá skal
hann drepa," sagði Þorgils, og var Val-
garður síðan vcginn eftir að hafa skriftazt
við föður sinn. Hér var alsakláus maður
tekinn og drepinn, vegna þess, að faðir
hans lét ekki beita sig fjárkúgun.
Eftir víg Þorgils reið Þorvarður til
Grundar og sat þar, sem eftir var vetrar-
ins. Sagan segir, að víg Þorgils hafi
þótt hið versta verk og hvarvetna mælzt
rlla fyrir, og bændur hafi nú enn síður
viljað við Þorvarði taka sem sínum höfð-
ingja. Ekki er þess þó getið, að bændur
hafi sýnt honum nokkra áreitni, sem
liklegt hefði þó verið, ef þeir hefðu
harmað mjög að losna við Þorgils. Um
páskaleytið um vorið söfnuðu þeir Sig-
hvatur bróðir Þorgils og Sturla Þórðar-
son liði og stefndu því norður að Grund
til aðfara við Þorvarð. En honum hafði
borizt njósn af ferð þeirra og rcið norður
í Kaupang. Veittu þeir honum eftirför og
sáu til hans um hríð, en náðu þó eigi og