Andvari - 01.07.1962, Page 101

ANDVAltl
SKÚLl MAGNÚSSON OG UPPHAF REYKJAVÍKUR
211
klæðagerðinni, sútun, færasnúningnum og brennisteinsvinnslunni. Stofnanirnar
voru orðnar landsmönnum skóli í nýjunr vinnubrögSum, garnspuna og ullar-
iðnaði, margir höfðu farið þaðan um landið og veitt tilsögn í þessum greinum,
enda gerbreyttist ullariðnaður Islendinga á þessum árum og menn tóku upp
rokka og vefstóla með nýju lagi. Árið 1762 vinna alls bjá stofnununum 95
nranns, en aðrir íbúar í Reykjavík og bjáleigum hennar eru 82. Ef með eru
taldir þeir senr lreinra áttu á Arnarhóli og Hlíðarhúsum verða íbúar í Reykjavík
og næstu býlunr 250 talsins. Og voru þetta fyrstu drög að fjölbýlisbyggð á Is-
landi. En þá urðu óvænt tíðindi: lrinn 15. ágúst 1763 var Almenna verzlunar-
félaginu leigð verzlun á Islandi til 20 ára. Enn á ný var landið selt undir ein-
okun danskra kaupnrannasamtaka. Um sanra leyti vitnaðist það, að sameina ætti
iðnaðarstofnanirnar í Reykjavík Almenna verzlunarfélaginu. Þetta þóttu Skúla
Magnússyni ill tíðindi. Þegar lrann konr að máli við einn af stjórnarmönnum
Alnrenna verzlunarfélagsins í Kaupmannalröfn og spurði lrann lrvað félagið
ætlaðist fyrir nreð stofnanirnar, ef það kænrist yfir þær, svaraði sá danski nreð
kaldranalegunr lrálfkæringi: „Við ætlum að kveikja í þeim og brenna þær upp
til kaldra kola.“ Það reyndist alvara á bak við þessa dönsku glettni.
Skúli Magnússon fór út til Kaupnrannalrafnar til að semja unr sanrein-
ingu iðnaðarstofnananna og verzlunarfélagsins og tókust loks sanrningar 2. apríl
1764. Skúli bafði verið mjög tregur til þessara samninga því að hann hafði illan
bifur á félaginu. Hann reyndi þó að búa svo unr lrnútana, að lragur stofnananna
yrði ekki fyrir borð borinn. Stofnanirnar skyldu jafngilda 50 lrlutabréfunr á
500 rd. hvert, en félagið skuldbatt sig til að greiða 5000 rd. af skuld þeirra og
sjá um að afurðir þeirra yrðu seldar eins lráu verði og unnt væri, en andvirðið
gengi til að greiða það senr eftir stæði af skuld stofnananna. Ennfremur hét verzl-
unarfélagið því að halda stofnunununr við og auka þær og efla og láta íslend-
inga ganga fyrir um vinnu við þær. Skúli Magnússon var ráðinn aðaleftirlits-
nraður við þær. Segja nrá, að frá því að þessi samningur var gerður sé saga iðn-
aðarstofnananna sagan unr þeirra banastríð og urðu bæði ólröpp og ofsóknir
þeinr að nreini. I nrarzmánuði 1764 kom eldur upp í verksmiðjuhúsunum í
Reykjavík og brunnu 3 þeirra til kaldra kola. Þótt húsin væru reist að nýju var
þetta æði nrikill skaði. Við þetta bættist, að fjárkláðinn geisaði unr allt Suður-
land og tóvinnuvélarnar stóðu aðgerðalausar. Skúli tók það til bragðs að kaupa ull
í Danmörku og sendi eina duggu stofnananna til Kaupmannalrafnar eftir ull,
en stjórn Almenna verzlunarfélagsins gerði sér þá lítið fyrir, lagði duggunni upp
og lét höggva lrana. í sama nrund seldi stjórnin 70 skippund af íslenzkri ull,
sem félagið átti í Kaupmannahöfn, svo að segja fyrir augununr á Skúla. Þá