Andvari

Volume

Andvari - 01.03.1969, Page 99

Andvari - 01.03.1969, Page 99
ANDVARI ÍSLENZK ORÐABÓKARSTÖRF Á 19. ÖLD 97 merka orðabók Grunnavíkur-Jóns í Ámasafni, en að henni vann hann mikinn hluta ævinnar, eða frá því um 1734 til æviloka (1779). En um báðar þessar orða- bækur er það skemmst að segja að þær liggja enn óprentaðar og orðabókarhöf- undar síðari tíma hafa lítið sem ekkert notað þær, þó að þær hafi gríðarlega mikinn fróðleik að geyma.2 Enn má geta þess að til vom nokkur orðasöfn, misjafnlega merkileg, í út- gáium nokkurra fornrita sem gefin voru út erlendis, og sænskur fræðimaður, Verelius, lét semja orðasafn úr íslenzkum fornritum, sem komst á prent í lok 17. aldar. Allar þessar bækur sem nú hafa verið taldar áttu sammerkt í því að vera í meira lagi óhentugar og ófullnægjandi sem íslenzkar orðabækur, enda fyrir löngu ófáanlegar og í fárra höndum þegar komið var fram um aldamótin 1800. Einn af mörgum sem fékkst við að semja íslenzka orðabók á 18. öld var séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal. Hann tók flestum starfsbræðmm sínum fram í því að hann ætlaði sér af, hafði orðabókina ekki stærri í sniðum en svo, að honum tókst að ljúka við handritið og senda það Árnanefnd árið 1786. Vísast er að það hafi verið fyrir atbeina mágs hans, Jóns Ólafssonar Svefneyings, sem hefur ætlað sér að koma bókinni á prent. Það dróst þó á langinn, því að fé skorti til útgáfunnar, en loks tókst að fá tvo norska efnamenn til að ábyrgjast kostnaðinn. í handriti Björns voru þýðingar eingöngu á latínu, en þegar farið var að hugsa um útgáfu á bókinni var ákveðið að bæta við þýðingum á dönsku og fengnir til þess nokkrir Hafnar-Islendingar; yfimmsjón verksins var falin manni sem átti eftir að koma mjög við sögu íslenzkra málvísinda, en það var Rasmus Christian Rask. Árið 1811 gaf hann út íslenzka málfræði (Vejledning til det Islandske eller gamle Nordiske Sprog), sem kalla mátti byltingarrit, ekki aðeins í íslenzkri málfræði, heldur í málvísindum almennt, því að þar komu fyrst í ljós ýmsar nýstárlegar kenningar hans í málfræði, sem hann vann betur úr síðar og varð með því einn af brautryðjendum nútímamálvísinda. Rask starf- aði að því að búa orðabók Björns til prentunar á ámnum 1811—13, en það ár fór hann til íslands, og var þá orðabókin nær fullprentuð, en hún kom út 1814. Rask bætti nokkm við handrit Bjöms, en ekki er það mikið að vöxtum, enda var hann þá ekki orðinn eins gagnkunnugur íslenzku og síðar varð. Orðabók Björns Halldórssonar var stórkostleg framför á sínum tíma. Þetta er allstór bók, rúmar 1000 bls. tvídálkaðar, og geymir furðu mikinn orðaforða. Og það sem meira er, mjög verulegur hluti orðaforðans er úr mæltu máli, þó að sitthvað sé tekið úr fomum bókum. Hinsvegar var bókin samin svo snemma að í henni er ekki tekið tillit til þeirrar miklu nýsköpunar í ritmáli sem fram fór í 2) Ljósmyndir af báðum þessum orðabókum eru í eigu Orðabókar Háskólans. 7
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188

x

Andvari

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.