Andvari

Árgangur

Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 99

Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 99
ANDVARI ÍSLENZK ORÐABÓKARSTÖRF Á 19. ÖLD 97 merka orðabók Grunnavíkur-Jóns í Ámasafni, en að henni vann hann mikinn hluta ævinnar, eða frá því um 1734 til æviloka (1779). En um báðar þessar orða- bækur er það skemmst að segja að þær liggja enn óprentaðar og orðabókarhöf- undar síðari tíma hafa lítið sem ekkert notað þær, þó að þær hafi gríðarlega mikinn fróðleik að geyma.2 Enn má geta þess að til vom nokkur orðasöfn, misjafnlega merkileg, í út- gáium nokkurra fornrita sem gefin voru út erlendis, og sænskur fræðimaður, Verelius, lét semja orðasafn úr íslenzkum fornritum, sem komst á prent í lok 17. aldar. Allar þessar bækur sem nú hafa verið taldar áttu sammerkt í því að vera í meira lagi óhentugar og ófullnægjandi sem íslenzkar orðabækur, enda fyrir löngu ófáanlegar og í fárra höndum þegar komið var fram um aldamótin 1800. Einn af mörgum sem fékkst við að semja íslenzka orðabók á 18. öld var séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal. Hann tók flestum starfsbræðmm sínum fram í því að hann ætlaði sér af, hafði orðabókina ekki stærri í sniðum en svo, að honum tókst að ljúka við handritið og senda það Árnanefnd árið 1786. Vísast er að það hafi verið fyrir atbeina mágs hans, Jóns Ólafssonar Svefneyings, sem hefur ætlað sér að koma bókinni á prent. Það dróst þó á langinn, því að fé skorti til útgáfunnar, en loks tókst að fá tvo norska efnamenn til að ábyrgjast kostnaðinn. í handriti Björns voru þýðingar eingöngu á latínu, en þegar farið var að hugsa um útgáfu á bókinni var ákveðið að bæta við þýðingum á dönsku og fengnir til þess nokkrir Hafnar-Islendingar; yfimmsjón verksins var falin manni sem átti eftir að koma mjög við sögu íslenzkra málvísinda, en það var Rasmus Christian Rask. Árið 1811 gaf hann út íslenzka málfræði (Vejledning til det Islandske eller gamle Nordiske Sprog), sem kalla mátti byltingarrit, ekki aðeins í íslenzkri málfræði, heldur í málvísindum almennt, því að þar komu fyrst í ljós ýmsar nýstárlegar kenningar hans í málfræði, sem hann vann betur úr síðar og varð með því einn af brautryðjendum nútímamálvísinda. Rask starf- aði að því að búa orðabók Björns til prentunar á ámnum 1811—13, en það ár fór hann til íslands, og var þá orðabókin nær fullprentuð, en hún kom út 1814. Rask bætti nokkm við handrit Bjöms, en ekki er það mikið að vöxtum, enda var hann þá ekki orðinn eins gagnkunnugur íslenzku og síðar varð. Orðabók Björns Halldórssonar var stórkostleg framför á sínum tíma. Þetta er allstór bók, rúmar 1000 bls. tvídálkaðar, og geymir furðu mikinn orðaforða. Og það sem meira er, mjög verulegur hluti orðaforðans er úr mæltu máli, þó að sitthvað sé tekið úr fomum bókum. Hinsvegar var bókin samin svo snemma að í henni er ekki tekið tillit til þeirrar miklu nýsköpunar í ritmáli sem fram fór í 2) Ljósmyndir af báðum þessum orðabókum eru í eigu Orðabókar Háskólans. 7
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188

x

Andvari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.