Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 104

102
JAKOB BENEDIKTSSON
ANDVARI
stofnendum félagsins og lagði fram óhemju vinnu við útgáfuna, þýddi m. a. texta
ellefu bindanna á ktínu, að undanskildum nokkrum hluta 1. hindis; hann skýrði
og allar vísurnar og samdi margvísleg registur í 12. bindi. Samtímis var hann að
þýða Hómerskviður, og má teljast furðulegt að hann skyldi auk alls þessa geta
sinnt orðasöfnun á næstu árum. Það gerði hann þó, eins og sést af bréfaskiptum
hans bæði við Rask og Carl Christian Rafn, sem var lífið og sálin í Fornritafélag-
inu og hvatti Sveinbjöm margoft til að halda áfram með orðabókina. Það gerði
Sveinbjörn reyndar; hrnn safnaði ekki aðeins orðum úr skáldamáli heldur og úr
óbundnu máli, því að hann gerði sér ljóst að erfitt var að semja orðabók um
skáldamál nema að þekkja óbundna málið til nokkurrar hlítar, eða eins og hann
orðar það í bréfi til Jóns Sigurðssonar 1838: „prosaisk orðahók ætti að vera
komin á undan, því fyrr er ekki alséð, hvað er poetiskt og hvað prosaiskt".8
Þrátt fyrir allt annríki sitt var Sveinbjörn kominn það langt með orðabók
sína að hann gat sent Rask sýnishorn af einum bókstaf síðsumars 1832.9 En ekki
er vitað hvort Rask svaraði honum nokkru, því að hann var þá orðinn heilsu-
laus og andaðist 14. nóv. sama haust. Svo virðist sem orðabókin hafi að mestu
legið í salti næstu ár, en þegar Sveinbjörn var laus við þýðingamar á Forn-
mannasögum, tók hann til við orðabókina að nýju. Árið 1840 er hann kominn
svo langt að hann sendir Rafn sýnishorn af orðabókinni, 14 skrifaðar arkir.10
í þessu sýnishorni var tekið allmikið með af orðum úr lausu máli, en Rafn lagði
til að þeirn yrði sleppt, og á það féllst Sveinbjörn, enda var þá verið að hefjast
handa urn aðra orðabók urn óbundið mál fornt, eins og brátt verður vikið að.
Sveinbjörn lauk nú við skáldamálsorðabókina og sendi Rafn hreinritið á ámn-
um 1844—45, en síðustu arkirnar af handritinu mun hann liafa haft með sér
þegar hann fór til Hafnar haustið 1845.
Þó að ekki hefði staðið á hvatningu Rafns og góðum fyrirheitum urn að gefa
orðabókina út, dróst það enn um sinn, svo að Sveinbjörn sá aldrei sjálfur próf-
örk af þessu stórvirki sínu, hvað þá meira. Ein meginorsök til þessa dráttar mun
raunar hafa verið sú að Rafn átti von á fjárstyrk til útgáfunnar, en af honum
varð þó ekki þegar til kom. En sá sem hann ætlaði fram að leggja var Englend-
ingurinn Richard Cleasby, sem brátt mun korna hér við sögu. En sá varð endir-
inn á orðabók Sveinbjarnar að Fornritafélagið ákvað að lokum að gefa hana út
haustið 1852, en þá í ágúst andaðist Sveinbjörn. Þeir Jón Þorkelsson, síðar
rektor, og Guðbrandur Vigfússon voru fengnir til að ganga frá handritinu undir
prentun, og kornu þeir þar fyrst við sögu íslenzkrar orðabókargerðar, en báðir
8) Landsbókasafn íslands, Árbók 1967, 104.
9) ÍB 94, 4to (4. ág. 1832).
10) Breve fra og til Carl Christian Rafn ... Udg. af Benedict Grdndal (Kbh. 1869), 124-25,