Andvari

Årgang

Andvari - 01.03.1969, Side 107

Andvari - 01.03.1969, Side 107
ANDVARI ÍSLENZK ORÐABÓKARSTÖRF Á 19. ÖLD 105 má ekld gleyma því að vegna þess orðaforða sem tekinn var upp úr íslenzku síðari alda kom bókin að meiri notum þeim enskumælandi mönnum sem leggja vildu stund á íslenzka tungu. Aður en Guðbrandur lauk við að búa orðabókarhandritið til prentunar höfðu komið út tvær minni orðabækur um forníslenzku. Eiríkur Jónsson, sem síðar varð varaprófastur á Garði, gaf út 1863 fomnorræna handorðabók. Hún hefur sjálfsagt að einhverju leyti stuðzt við söfn Konráðs, því að Eiríkur hafði verið einn af aðstoðarmönnum hans, síðustu árin sem hann vann að stóru orðabók- inni. Orðahók Eiríks tilfærði lítið sem ekki af dæmum, og fékk um sumt heldur ómilda dóma, þótti ekki nógu vel unnin, enda hvarf hún brátt í skuggann af stærri og betri orðabókum. Sama átti við um orðabók Norðmannsins Johans Fritzners, sem kom út 1867. Idún var ekki stór og henni var í mörgu ábótavant, en höfundurinn hélt þegar í stað áfram að auka söfn sín, unz hann gaf hókina út aftur meira en þrisvar sinnum stærri, en hún kom út í þremur bindum 1886 —96, og er enn sú orðabók sem flest dæmi hefur úr óbundnu máli fomnorrænu. En þessi orðabók var að öllu leyti unnin í Noregi, og íslendingar komu þar hvergi nærri, að öðru leyti en því að Fritzner notaði vitanlega þær orðabækur sem þá voru til á prenti, og hafði því full not þeirra starfa sem nú hefur verið sagt frá um hríð. Hér skulu ekki höfð fleiri orð um þessa bók, þó að hún hafi um langan aldur verið eitt helzta hjálpargagn þeirra sem við norræn fornrit fást. En hún verður ekki talin til íslenzkra orðabókarstarfa á 19. öld, þó að margir íslendingar hafi notað hana ótæpt og geri enn. En við verðum að hverfa aftur til Konráðs Gíslasonar. Eins og aðrir íslenzkir orðabókarmenn hafði hann fleiri járn í eldinum en fornmálsorðabókina. Um sama leyti og hann fór að vinna á vegum Cleasbys byrjaði hann að undirbúa dansk-íslenzka orðabók, í fyrstu með Jóhanni Halldórssyni, en hann dó áður en verkið var komið á verulegan rekspöl. Konráð sá eftir það einn um þetta verk og lauk við það svo að bókin kom út 1851. Áður hafði aðeins verið til á prenti htið dansk-íslenzkt orðakver sem Gunnlaugur Oddsson, síðar dómkirkjuprestur, gaf út árið 1819. Konráð var, eins og kunnugt er, mikill málhreinsunarmaður, cnda kemur það ljóst frarn í dönsku orðabókinni, og er vafalaust að hún er a. m. k. meðfram samin til þess að forðast dönskuslettur, festa íslenzkar þýðingar á mörg- um erlendum hugtökum sem nauðsynlegt var að nota í ræðu og riti. Hinsvegar var nýyrðasmíð ekki langt á veg komin með íslendingum á þessum árum, og Konráð auk þess vandlátur á orð, enda tók hann ekki nærri alltaf upp orð sem bjargazt var við í samtíð hans eða til voru á prenti. Oft leitaði hann til forn- málsins og studdist þá við orðasöfn sín, en býsna oft gafst hann upp við að þýða dönsku orðin beint, heldur skýrði hvað við væri átt, stundum með allmörgum
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Andvari

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.