Andvari - 01.01.1971, Blaðsíða 81

ANDVARI
RÆÐUMENNSKA JÓNS SIGURÐSSONAR
79
Með fjöri æskunnar, með krafti manndómsins
og með ráðdeild ellinnar.
Verzlunarfrelsið var í lruga Jóns Sigurðssonar undirstaða og frumskilyrði
framfara iþjóðarinnar. Barátta lians var löng, hörð og þrautseig, enda vann hann
fullan sigur. Þegar á fyrsta þingi, 1845, var málið flutt og er þetta upphaf fram-
söguræðu Jóns:
„Þaðer, einsog mönnum er kunnugt, ekki nú hið fyrsta sinn, sem óskin
um almennt verzlunarfrélsi ldjómar hér á íslandi. Osk þessi hefir alla tíma
heyrzt, fyrst eftir að verzlunarokið var lagt á, í tíð Kristjáns fjórða, og
þangað til allur kjarkur var dauður úr þjóðinni af kúgun verzlunarinnar
og allri vesæld, sem henni fylgdi. Jafnskjótt og verzlunin var laus látin og
nokkurt líf fór aftur að kvikna hér í landi, voru óskir þessar endurnýjaðar,
því þó allir fyndu, að mikið væri hætt úr úr því, sem áður var, fundu þeir þó
jafnframt, að oflítið var gjört. Fyrir 50 árum síðan kom því enn fram á
alþingi bænarskrá um almennt verzlunarfrelsi við allar þjóðir. Bæn þessari
var þá neitað, fyrir þá sök mest, að ekki þótti gjöranda að hagga um þau
bönd, sem nýlega höfðu verið á lögð, fyrr en reynslutíminn, sem ákvarð-
aður var til 20 ára, væri á enda. Nú mun því flestum þykja tími til kom-
inn að endurnýja þessa fomu og nýju þjóðarósk, sem allir hafa ávallt tekið
undir í einurn rómi, og væri nú óskandi, að alþingi gæti tekizt að bera
hana fram með fjöri æskunnar, með krafti manndómsins og með ráðdeild
ellinnar.“
Yp-parlegast allra mála.
Á þingi 1845 flutti Jón Sigurðsson bænarskrá frá íslenzkum kandídötum og
stúdentum í Kaupmannahöfn um þjóðskóla. Skyldi í slíkum skóla vera latínu-
skóli, kennsla í forspjallsvísindum, almenn menntun, prestaskóli, læknaskóli,
lagaskóli. Nefnd sú, sem málið fékk til meðferðar, fór ekki eins langt, en lagði
til, að latínuskólinn yrði endurbættur, prestaskóli sameinaður við hann og for-
spjallsvísindi kennd við skólann.
I lok þessara umræðna komst Jón svo að orði:
„Eg ætla því aðeins að bera fram þá innilegu ósk, að þingið vildi með
samhuga raust mæla fram mcð þessu máli, sem ég veit, að hver einn hér
á þinginu játar að vera ypparlegast allra mála; menn sýna með því, ,að þeir
kunni að meta, hvílík gæði það séu, að eiga kost á sem lullkomnastri
menntun að orðið getur, eftir kringumstæðum, og að þeir viti, að hver sú
þjóð, sem vill haldast við í röð menntaðra þjóða og sinna framför sinni á