Andvari - 01.01.1978, Síða 26

24
HALLDÓR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Ríkisstjórnin sat óbreytt fram á útmánuði 1938. Þá var verkfall á tog-
ururn, en stöðvun þeirra sagði fljótt til sín í atvinnulífinu i landi. Fram-
sóknarflokkurinn stóð að því, að sú deila var leyst með gerðardómi. Alþýðu-
flokkurinn vildi engan hlut eiga að slíku og hætti beinni aðild að ríkis-
stjórn. Haraldur Guðmundsson fékk lausn úr stjórninni, og Skúli Guð-
mundsson tók sæti hans. Hins vegar studdi Alþýðuflokkurinn stjórnina
með hlutleysi, og það var henni nóg.
Þegar þing kom saman í ársbyrjun 1939, var svo komið hag útgerð-
arinnar, að Framsóknarmönnum þótti gengislækkun óhjákvæmileg. I ann-
an stað var ástand heimsmálanna orðið mjög ótryggt og skuggalegt. Flokk-
urinn hóf þá strax í byrjun þings að vinna að myndun þjóðstjórnar. Það
ba r þann árangur, að 18. apríl varð breyting á ríkisstjórn. Skúli Guðmunds-
son fékk lausn, en í stjórnina bættust Olafur Thors, Jakob Möller og
Stefán Jóhann Stefánsson, sem var forseti Alþýðusambands Islands og þar
með Alþýðuflokksins.
I boðskapi þeim, sem þjóðinni var birtur við myndun þessarar stjórn-
ar, sagði, að takmark hennar væri að efla framleiðslustarfsemi og búa þjóð-
ina undir að geta lifað sem mest af gæðum landsins og gera aðrar ráðstaf-
anir þjóðinni til bjargar, ef til ófriðar kæmi, að sameina lýðveldisöflin og
að sameina þjóðina um undirbúning í sambandi við framtíðarákvarðanir í
sjálfstæðismálum.
Ilermann Jónasson lét m. a. svo um rnælt, er hann tilkynnti þingi og
þjóð þessa stjórnarbreytingu:
,,Það hefur tekið langan tíma og mikið af störfum þingsins farið í það
að eyða tortryggni og laða saman hin mismunandi sjónarmið flokkanna.
Allur þorri landsmanna mun skilja, hve stórt verk hefur hér verið unnið,
og þeir munu ekki sjá eftir þeim fjármunum og tíma, sem til þess hefur
verið varið — ef samstarf getur tekizt.'1
Gengisfellingin var gerð nokkru áður en þjóðstjórnin var mynduð.
Framsóknarflokkurinn og Alþýðuflokkurinn stóðu að henni og hálfur
Sjálfstæðisflokkurinn, 9 af 17, en 8 voru á móti. Þar sem farið var almennt
að búast við gengislækkun, þótti ekki fært að bíða lengur með hana, þó
að ekki væri fyllilega útséð um stjórnarsamstarf. Svo voru ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins sinn úr hvorum armi, þegar til kom. Sjálfstæðismenn hafði
greint á um þátttöku í þessari stjórn eins'og gengismálið.
Það má kalla undarlegt, að þessi bréyting á ríkisstjórninni gerist án
þess að forsætisráðherra biðjist lausnar fyrir stjórnina alla, þar sem hér var