Andvari - 01.01.1978, Side 29

andvari
HERMANN JÓNASSON
27
flokksmenn fram frumvarp um stjórnarskrárbreytingu, þar sem ákveðið
var að fjölga þingmönnum Reykjavíkur, lögbjóða hlutfallskosningar í tví-
menningskjördæmunum 6 og gera Siglufjörð sérstakt kjördæmi. Þetta var
betra boð en svo, að Sjálfstæðisflokkurinn gæti hafnað því, og þar með var
þjóðstjórnin úr sögunni vorið 1942. Sjálfstæðisflokkurinn myndaði þá
minnihlutastjórn, sem sat um sumarið, meðan fram fóru tvennar kosningar.
Fróðlegt er í ljósi þess sem gerzt hefur síðustu 35 ár í framhaldi þessara
átaka að rifja upp ummæli hagfræðinga svo sem Jóns Blöndals: „Eg vil
halda því fram, að engin stétt geti til lengdar grætt á því verðhækkunarkapp-
hlaupi, sem hér hefur verið háð undanfarið. Máske getur sá gróði enzt
fram yfir næstu kosningar, en óvíst, að það verði miklu lengur. Haldi verð-
hækkunarskrúfan áfrarn, leiðir hún óhjákvæmilega til þess, að framleiðslu-
kostnaðurinn hækkar, atvinnuvegirnir hætta á ný að bera sig, þeir sem
nú græða fara að tapa og hrunið blasir við fyrr en menn kann að óra
fyrir nú.“
Ríkisstjórn Hermanns Jónassonar hlaut að víkja, þegar ekki var sam-
staða um að hafa hernil á verðhækkunarskrúfunni.
VI1
A því tímabili, sem nú fór í hönd eða fimmta tug aldarinnar, eftir að
þjóðstjórnin fór frá, er einkum ástæða til að geta Hermanns Jónassonar
við tvennt.
Annað er það, að í Framsóknarflokknum skipuðust málin svo, að jrar
kom að uppgjöri. Jónas frá Idriflu, sem var áhrifamesti stofnandi og bar-
attumaður flokksins í fulla tvo áratugi, var tekinn að fara eigin leiðir á
Vmsan hátt. Er það löng saga, sem ekki þarf að rekja hér. En þegar til
átaka kom og uppgjör varð óumflýjanlegt, var Hermanni Jónassyni falin
forystan í flokknum og hann kosinn formaður hans 1944.
Um skilnaðinn við Dani og stofnun lýðveldis varð nokkur ágreiningur.
Vildu sumir lýsa yfir stofnun lýðveldis sem fyrst og ekki bíða þess, að til-
skilinn frestur sambandslaganna 1918 til einhliða uppsagnar rynni út,
en hann var 25 ár. Voru þeir stundum nefndir hraðskilnaðarmenn. Jónas
Jónsson túlkaði málstað þeirra og ta'ldi ærna hættu í því, ef Island „lægi
eins og illa gerður hlutur í stríðslok". Hermann Jónasson var talsmaður
þeirrar leiðar, sem farin var, og nefndi það áhættulausu leiðina. Enginn
ágreiningur er urn það, að hann átti mikinn hlut að Jjví, að náðist Jrað sam-