Andvari - 01.01.1978, Page 39

JÁTVARÐUR JÖKULL JÚLÍUSSON:
Nóttina fyrir páska
1. Búcndur og hjú.
Fyrirmyndin var til fyrir langalöngu.
Hana var að finna í hinni helgu bók,
Nýja testamentinu. Þar segir svo frá, að
á dögum Ágústusar keisara í Rómaborg
lét hann það boð út ganga, að skrásetja
skyldi alla heimsbyggðina, eins og mann-
talsboðunin var orðuð þá. Þetta varð til
þess, að Jósep trésmiður í Nazaret og
María heitkona hans fóru til borgar-
innar Betlehem í Júdeu. Þessi fyrirmynd
að manntali var því þekkt í gervallri
kristninni, alls staðar þar sem guðspjöll-
in voru þekkt, líka hérna á hala ver-
aldar norður á íslandi. Kristni hafði
verið í landinu í sjö aldir. í fjórar aldir
°g gott betur höfðu konungar ríkt, en
engar spurnir fara af því, að yfirvöldin
hafi skrásett landsfólkið. Gegnir þar
alveg sama máli um andleg yfirvöld og
veraldleg.
Konungar settu jarl, hirðstjóra og
sýslumenn yfir landslýðinn. Þrátt fyrir
skattheimtu þeirra er ekki vitað til, að
tölu væri kastað á landslýðinn. Almúg-
inn var aldrei skráður né talinn.
Biskuparnir fóru hverja yfirreiðina af
annarri um biskupsdæmin þver og endi-
löng. Þeir komu í hverja sókn á nokk-
urra ára fresti. Þeir skráðu hverja eign
kirknanna hvarvetna. Þeir skráðu hverja
klæðispjötlu, hvern kirkjugrip úr málmi
eða af viði gjörðan, hverja bók eða
versakver. Þeir skráðu hvert kúgildi í
eigu kirknanna, jafnvel hvern vetrungs-
kálf, sérhvert jarðarhundrað, sérhvert
leigugjald sem kirkjan átti tilkall til
fjær eða nær. Líka skráðu þeir sérhvert
ítak hverrar kirkju, hvort heldur var
reki eða beit, skógarhögg eða útræði eða
enn annað prestum til framfæris eða
kirkjunni til einhverrar fjárvonar. Papp-
ír og skrifföng komust ekki undan að
rækja hlutverk sitt, þegar eigurnar áttu
í hlut.
Þar sem mannfólkið var, sálirnar, sjálf
herrans hjörð, þar gegndi allt öðru máli.
Hugsunarháttur og aldarfar virðast ekki
hafa knúið til að hafa tölu á almúga
landsins, nöfnum fólks, verustöðum,
fæðingum eða dánardægrum. Þessa rót-
gróna tómlætis gjöldum við nú. Næsta
lítið er kunnugt um allan fjöldann, sem
fæðzt hefir í þessu landi, hefir lifað hér,
strítt og starfað og að lokum borið hér
beinin annaðhvort á landi eða í sjó. Sára-
fátt er þekkt af nöfnum þessa fólks,
ættatengslum og sögu.
Helzt eru það nöfn efnafólksins, sem
hafa komizt á blöð, einkum við kaup-
mála, eignaskipti, erfðamál og málaferli.
Svo hafa embættaveitingar lagt drjúgan
skerf til kunnugleika um klerka, sýslu-