Andvari - 01.01.1980, Side 29

ANDVARI
SNORRI STURLUSON OG NORÐMENN
27
ekki, og hann skýrir frá því, að Snorri Sturluson sé höfundur að verkinu. En
þessi vitneskja barst ekki víða. Þýðing Laurents Hanssönar lá óhreyfð í Kaup-
mannahöfn í einu eintaki allt til ársins 1899, að hún var prentuð.
Mattis Störssön gerði stuttan útdrátt úr Heimskringlu allri og úr konunga-
sögunum, sem á eftir koma, allt til sögu Hákonar Hákonarsonar, sem einnig
fylgdi með. Mattis Störssön studdist einnig við Fríssbók, eins og Laurents Hans-
sön, en auk þess við Kringlu. Þýðing hans var prentuð í Danmörku árið 1594,
en þar er hvergi minnst á Snorra sem höfund Heimskringlu.
Fjörutíu árum síðar kom fyrsta heildarþýðing konungasagna út. Þýðinguna
gerði norski presturinn Peder Claussön Friis. Hann sat á prestsetri sínu á Vestur-
Ogðum og þýddi þar alla Heimskringlu og sögurnar, sem á eftir koma. Fór hann
eftir vönduðum handritum, sem nú eru öll glötuð. Peder Claussön Friis vissi,
að Snorri var höfundur Heimskringlu. Hann nefnir það nokkrum sinnum í öðrum
ritum smum. Þýðing hans á sögunum var gefin út árið 1633. Gerði það danski
prófessorinn Ole Worm. Worm nefndi útgáfuna Snorre Sturlusons Norske
Kongers Chronica. Með þessari útgáfu á þýðingu Peders Claussönar varð
Snorri aftur kunnur sem höfundur Heimskringlu. Jafnvel Arngrímur lærði hafði
ekki vitað það áður, að Snorri var höfundur Heimskringlu. Hann skrifar í bréfi
til Ole Worm, að með því að láta prenta þýðinguna hafi Worm grafið Snorra
upp úr myrku djúpi gleymskunnar. En það sem mikilsverðast er fyrir norska þjóð,
var, að með þessari útgáfu var Heimskringla og þar með hin forna saga norsku
þjóðarinnar dregin fram í dagsljósið.
Útgáfan á þýðingu Peders Claussönar árið 1633 er mikilsverður atburður
fyrir rannsóknir á norrænni sögu og bókmenntum. Þó lásu þessa þýðingu ekki
margir aðrir en vísindamenn og fræðimenn. Mun fleiri urðu til að lesa sögurnar
og kynnast þeim, þegar þýðingin kom út í nýrri útgáfu árið 1757. Málið hafði
verið fært í nýrra horf, og með þessari útgáfu urðu konungasögurnar verulega
kunnar í Noregi.
Um 1740 var grunnurinn lagður að skipulögðu skólakerfi í Noregi. Stöðugt
fleiri lærðu að lesa, og ein af þeim bókum, sem mjög var lesin á ofanverðri
18. öld og framan af hinni 19., var einmitt þýðing Peders Claussönar á konunga-
sögum. Til eru fjölmargar öruggar heimildir fyrir þessu. Fyrst skulum við þó hlýða
á frásögn af þessu úr heimi skáldskaparins. I smásögu, sem skrifuð er árið 1819,
lýsir höfundurinn Maurits Hansen heimsókn til bónda eins í Guðbrandsdal.
Bóndinn hafði sérkennilegt andlit, segir höfundur. „Mér fannst það líkjast
fornri tréskurðarmynd af norsku konungunum okkar.“ . . . ,,Án þess að vilja hrósa
sér af því sagði bóndi mér, að hann væri kominn af Haraldi hárfagra." Þegar
ljósið er kveikt í stofunni á bænum, uppgötvar sögumaður „vor Snorro“ í bóka-
hillunni ásamt með biblíunni.
Þetta er rómantískur skáldskapur, sem þó á sér rætur í raunveruleikanum.
Árið 1788 hélt Friðrik krónprins (síðar Friðrik konungur V) til Noregs. Þegar