Andvari - 01.01.1981, Blaðsíða 26

24
SIGFÚS DAÐASON
ANDVARI
Þegar í Ofvitanum er þjóSfræðaþátturinn heldur gildari en var í íslenzkum
aðli, og þótti mönnum með nokkrum rétti aS hann væri frernur til óþurftar.
VerSur því varla neitaS aS sá þáttur sé illa samofinn aSalefni Ofvitans og
eru athugasemdir Kristins E. Andréssonar um þaS athyglisverSar.48 En
þegar Þórbergur velur á milli „framhalds Ofvitans“ og séra Árna, þá velur
hann leiS fyrsta meistara síns, Oddnýjar Sveinsdóttur á GerSi.
X
Sá sem les Árna prófasts sögu í fyrsta skipti gæti látiS sér detta í hug
aS takmark söguritarans hafi einkum veriS aS tæma rninni sögumannsins.
AuSvitaS er þó fráleitt aS gera ráS fyrir aS rninniS sé poki sem hægt sé aS
tæma, og auSvitaS segir séra Arni frá samkvæmt einhverju munstri, sem
erfitt kann aS vera aS skilgreina aS fullu, en gæti bæSi veriS menningar-
sögulegt og persónulegt. SagnamaSur hefur ákveSner hugmyndir um hvaS
sé sögulegt og fer eftir þeirn.
Margir þeir sem segja ævisögu sína virSast eiga örSugt meS aS komast
aS efninu. MannfræSingar hafa skýrt frá því aS sé rnaSur í „frumstæSu
bændaþjóSfélagi“, svo sem í Transylvaníu eSa Nepal, beSinn aS segja
ævisögu sína, kjósi hann aS segja frá öllu öSru en sjálfum sér. Hann
kann aS lýsa lifnaSarháttum í þorpinu áSur fyrr, fara meS skrýtnar sögur
°g segja frá sérkennilegum mönnum. Hann veit hvaS er frásagnarvert, en
sjálfssagan er óþekkt tjáningarform í hans samfélagi. Öfga-dæmiS er
bretónskur hóndi sem er beSinn aS segja ævisögu sína; hann svarar meS því
aS gefa rnjög nákvæma sögulega lýsingu á öllurn húsunum í þorpinu.49
AS vísu er þaS svo aS sjálfssaga sem ekki er annaS en sjálfssaga er
fremur skáldlegt undantekningar-fyrirbæri en nokkuS annaS. Ekki einu-
sinni játningar Rousseaus eru lausar viS umhverfiS. Og sjálfhverfar ævi-
sögur, meS þessum fáu undantekningum sem sanna regluna, eru nær
ólæsilegar. ÞaS sem lesandinn biSur um er rétt hlutfall innri heims og ytri
heims, lýsing á sjálfi í samskiptum viS heiminn.
Sé Arna saga borin saman viS endurminningar Þórbergs sjálfs, I Suður-
sveit, mun koma í ljós aS mynd séra Árna er mun betur sérkennd fyrir
lesendur heldur en mynd hins unga Þórbergs. Mynd séra Árna er miklu
heillegri og áþreifanlegri, en auSvitaS er ólíku saman aS jafna, þar sem
öll ævi séra Árna er höfS undir, en aSeins lítill kafli af ævi Þórbergs.
Sjálfslýsing Þórbergs er oft kómedíumynd, fáeinir ýktir drættir. AS vísu
má ekki gleyma því aS Þórbergur er vitund verksins, og hann er tvöfaldur:
sá sem hann var og sá sem hann er.