Andvari - 01.01.1981, Blaðsíða 16

14
SIGFÚS DAÐASON
ANDVARI
áorkað. Það er að segja: til einskis er að semja nytsemdarrit, því boðskapur-
inn hrín ekki á lesendunum. Hvaða ráð á rithöfundur þá að taka? Þórbergur
finnur að vísu leið út úr þessari kreppu, þá sömu leið sem ýmsir fleiri
höfundar af ýmislegu þjóðerni um þessar mundir: athöfn. Esperanto-
rit hans eru auðvitað ekki hókmenntarit og þau eru raunar ekki heldur boð-
unarrit á sama hátt og Bréf til Láru var eða „Ljós úr austri“, heldur eru þau
það næsta sem hægt er að komast praktisku starfi, án þess að stíga skrefið
alveg til fulls, þau eru í nokkrum skilningi ,,aktívismi“ svo notað sé orð sem
mjög var í tízku á þessum áratugum. Þessar kringumstæður mega teljast
ein af orsökum þeirra breytinga sem verða á stíl Þórbergs um og eftir 1930.
Stíll hans nálgast nú, meira en nokkru sinni fyrr eða síðar, hlutleysi eða
persónuleysi, þetta sem síðarmeir var kallað ,,núll-stíll“.
Við esperanto-áhuga Þórbergs verður að tengja vaxandi alþjóðahyggju,
en alþjóðlegur hugsunarháttur hans er þó ekki alurð esperanto-áhugans,
öllu fremur mun hann fyrst sprottinn af kynnum hans af guðspeki. En þó
að alþjóðahyggja Þórbergs byrji snemma, er suðséð að hennar gætir alveg
sérstaklega um þær mundir sem hann leggur mesta rækt við esperanto.
Hér er enn efni sem mundi útheimta langt mál ef gera ætti því sæmileg
skil. En víst er það að Þórbergur Þórðarson, sem var að flestu leyti rótgrón-
ari í íslenzku þjóðerni en nokkur samtímamaður hans meðal rithöfunda,
var einnig mesti alþjóðasinninn í sál sinni. Þetta kemur víða fram og meðal
annars í umsögnum hans um stjórnmál. Hann átaldi oft samherja sína inn-
lenda og erlenda fyrir að hafa brugðizt alþjóðastefnunni og „tekið upp í
hennar stað þjóðernisspangól til þess að yfirstíga geltið i hræsnurunum".21
Ef vér vildum nú gera oss grein fyrir stöðu Þórbergs í heiminum um
þessar mundir, gætum vér ef til vi'll sagt að boðunarvilji hans hafi ætlað
að aftra honum frá að semja bókmenntir; nú hafði hann alla burði til þess
starfs og hafði tækið til þess á valdi sínu fremur en nokkur annar: tungu
þjóðar sinnar; en hann var alþjóðasinni, þessvegna kaus hann alþjóða-
málið. Þetta væri nú nógu önugt; en fleira kom til sem gerði afstöðu hans
enn mótsagnakenndari: maðurinn sem hafði köllun til að semja bókmenntir
og skáldskap vildi fremur nota tungu þjóðar sinnar til að iðka vísindi, sinna
þjóðfræðum, sem eru utan við bókmenntir og skáldskap. Aktívisminn togaði
í bókmenntamanninn öðrumegin og þjóðfræðin binumegin. Þannig stóð á
þegar hann var búinn að lifa í hálfa öld.