Andvari - 01.01.1981, Blaðsíða 129

ANDVARI
ÍSLENZK LÝÐMENNTUN Á 19. ÖLD
127
Lífið er ekki eintóm sæla, og á það
sjálfsagt einnig við um íslenzku sveita-
heimilin. Þar mættust stálin stinn, sigr-
ast þurfti á smásálarhætti og þröngsýni,
fátækt og ofdrykkju. Náttúran var naum
við börnin sín; stórflóð og eldsumbrot
hafa um aldir eytt miklu gróðurlendi
og hafísinn hefur komið siglandi norð-
an úr Dumbshafi og lagzt upp að strönd-
inni, hrakið í burtu hið stutta sumar
og rænt íbúana rýrum heyfeng. En
heimilin héldu velli, þrátt fyrir misklíð
og óáran; þrátt fyrir dreifbýli og erfiðar
samgöngur stóð einstaklingurinn ekki
einn. Þrátt fyrir allt og allt stóð hann
svo djúpum rótum í samfélaginu, að nú-
tímamaðurinn með alla sína félags-
hyggju á bágt með að skilja það. Menn
verða að gera sér þetta ljóst, ef þeir
ætla að skilja eðli íslenzku heimilanna
og íslenzka ættarsamfélagsins og áhrif
þess á lýðmenntunina á Islandi, já, og
ekki aðeins þar, heldur á norræna lýð-
menntun, sem hefur sótt næringu og
þrótt í einingu ættar og heimilis.
III
Kvöldvaka
Á flestum gömlu sveitabæjunum var
aðeins eitt stórt herbergi, baðstofan. Al-
gengt var að skipta henni í tvennt með
skilrúmi, innri hlutinn afþiljaður handa
hjónunum og ef til vill yngri börnunum,
en hjúin og eldri börnin sváfu þá í fram-
baðstofunni, Stundum var baðstofunni
skipt í þrjú herbergi og var hið þriðja,
gegnt hjónahúsinu, þá notað handa næt-
urgestum eða þeim barnanna, sem stálp-
aðri voru. „Unga fólkið var þá út af
fyrir sig og gat lesið fram eftir á kvöld-
in án þess að trufla nætursvefn eldra
fólksins,“ skrifar prestur að norðan.
Baðstofan var bæði svefnstofa og dag-
stofa. Hún var oftast innst í bæjarhús-
unum við endann á löngum og dimmum
göngum, hlöðnum úr torfi og grjóti.
Endur fyrir löngu höfðu menn ef til
vill baðað sig þarna, en nú var búið að
eyða skógana og enginn eldiviður til
þess að kynda upp baðstofuna, því að
sauðataðið dugði aðeins til eldunar.
Menn urðu að láta sér nægja líkamshit-
ann og fara sparlega með hann. Þess
vegna hlóðu menn þykka torfveggi, dúð-
uðu sig vel og negldu litlu gluggana vel
aftur, svo að ekki var hægt að opna þá.
Það hjálpaði líka upp á hitann að hafa
fjós undir baðstofugólfinu, en oft hlýtur
kuldinn að hafa verið bitur.
Venjulega var borð í baðstofunni, en
ekki alltaf stólar; kistur og skemlar
voru algengir. Annars voru rúmin einu
húsgögnin. Þau stóðu meðfram lang-
veggjum í eins metra hæð, en þá tók súð-
in við upp í mæni.
Þarna sátu konurnar og spunnu,
stundum frá morgni til kvölds. Lítil
birta barst inn um gluggaborurnar, og
þegar veðrið var vont og snjórinn buldi
á þekjunni, fylltust skjáirnir af snjó,
svo að senda varð mann upp á þak til
þess að sópa af þeim. Þá var hægt að
halda áfram við vinnuna, og ekki var
svikizt um. Stúlkurnar sátu rennsveitt-
ar við rokkinn, er haft eftir gamalli
konu, og ein þeirra kvaðst vera jafnupp-
gefin og um sjálfan sláttinn, mesta
annatíma ársins.
Á vetrum eru dagar stuttir á íslandi,
en þar eð sólin gengur svo skáhallt undir
við sjóndeildarhring, dimmir ekki strax
eftir sólsetur, en þó er ekki verkljóst.
Um það Ieyti komu húskarlar inn frá
gegningum og hölluðu sér eða fleygðu