Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 97

GUNNAR KRISTJÁNSSON
Liljugrös og járningar
Um séra Jón Prímus
Inngangur: Sérkennilegir prestar
Sumir hafa sagt að áhugi Halldórs Laxness á sérkennilegu fólki hafi notið
sín í Kristnihaldi undir Jökli þegar hann skrifaði um séra Jón Prímus.
Menn hafa jafnvel tekið svo djúpt í árinni að segja sem svo að bókin snúist
um þetta eitt: skemmtan skáldsins við að búa til þennan furðulega prest.
Aðrir benda á að skáldið hafi alla tíð, og þó ekki hvað sfst fyrr á árum, haft
náin kynni af prestum, iðulega dvalist langtímum á prestssetrum. Sumir
sóknarherranna voru raunar nánir vinir hans eins og t.d. séra Halldór Kol-
beins sem hóf feril sinn í Flatey (1921).
Séra Halldór flokkast að margra dómi einmitt með sérkennilegum prest-
um. Hann mun ávallt hafa haft brauð í vösum til að gefa gaddhestum og
snjótittlingum.1 Á Snæfellsnesi voru nokkrir sérkennilegir prestar sem
Halldór þekkti (í það minnsta af afspurn) svo sem séra Kjartan Kjartans-
son á Staðarstað sem var sérkennilegur hagleiksmaður og útbjó meðal ann-
ars skeifur fyrir hross að nota í mýrum svo þau sykkju ekki auk þess sem
hann er sér í lagi frægur fyrir viðgerðir sínar á prímusum. Séra Jens Hjalta-
lín á Setbergi var með sérvitrustu mönnum á sinni tíð - enda vitnar séra
Jón Prímus ekki sjaldnar en níu sinnum í þennan starfsbróður sinn.2 Loks
mætti í þessu sambandi benda á skáldsögu Jules Verne: Ferð inn í iður
jarðar (Voyage au centre de la terre), sem minnst er á í Kristnihaldinu. Par
hitta leiðangursmenn prest sem þeir lýsa á eftirminnilegan hátt. Auk þess
að vera prestur er hann smiður, fiskimaður, veiðimaður, trésmiður og
kann að járna hesta. En hann er í þeirra augum enginn Herrans þjónn. Svo
er hann ekki heldur gestrisinn.3 Pannig mætti lengi telja. Einnig mætti
rekja aðra þætti í baksviði sögunnar og tína til það efni sem Halldóri hefur
orðið til úrvinnslu í Kristnihaldi undir Jökli.4
I þessari ritgerð verður slíkum athugunum sleppt. Fjallað verður um
persónu séra Jóns Prímusar að mestu leyti. Markmiðið er nánast það sama
og hlutverk Umba: „að rannsaka hann séra Jón gamla sjálfan“ (bls. 11).