Andvari - 01.01.1992, Síða 75

ANDVARI
„ALT ER LYGI NEMA ASTIN"
73
þeirrar aukapersónu sem mest rúm tekur í sögunni. Þar að auki er Diljá helsta kven-
persóna sögunnar og í ljósi þess kvenhaturs og hinnar klofnu afstöðu til kvenna, sem
áður hefur verið minnst á, er fróðlegt að athuga sérstaklega hvernig henni er lýst og
hafa um leið persónulýsingu Steins til hliðsjónar.
Hugmyndir og lífsviðhorf Steins Elliða er ekki nýstárlegt viðfangsefni. þar sem
umfjöllun um Vefarann hefur hingað til einkum beinst að þessu. Hins vegar hefur lít-
ið sem ekkert verið minnst á lífsviðhorf Diljár, sem er þó ekki síður athyglisvert,
einkum vegna þess að það er algjör andstæða við lífsviðhorf Steins Elliða og veldur
hugmyndalegum átökum í sögunni.
I þessari ritgerð verður reynt að einblína ekki bara á viðhorf Steins Elliða til
kvenna, heldur athuga þau viðhorf til kvenna sem koma fram í sögunni og sýna fram
á, hvernig þau endurspegla andstæð lífsviðhorf. (6, bls. 13)
Margrét Eggertsdóttir bendir á að greina verði á milli viðhorfs söguhöf-
undar og Steins Elliða til kvenna og gerir muninn á viðhorfi þeirra að við-
fangsefni sínu. Margrét skynjar að talsvert vanti upp á að þeir Peter Hall-
berg og Erik Sönderholm takist á við alla þætti verksins. Viðfangsefni
þeirra er að hennar mati fyrst og síðast Steinn Elliði. Hann er viðmiðun
þeirra og útgangspunktur. Margrét, eins og þeir Peter Hallberg og Erik
Sönderholm, telur Stein Elliða aðalpersónu sögunnar og helstu ráðgátu og
viðfangsefni, en hún vill að Diljá skipi veglegan sess við túlkun sögunnar.
Matthías Viðar Sæmundsson hlustar ekki á rödd Margrétar. Hann fjallar
um Stein Elliða sem „söguhetju“ verksins en sá sem les túlkun hans á erfitt
með að átta sig á því hvers vegna hann er söguhetja verksins. Nægir Steini
Elliða að vera karlmaður til þess að vera talinn söguhetja eða þarf eitthvað
annað til? Annars kafar Matthías Viðar ekki djúpt í umfjöllun sinni um
Vefarann mikla frá Kasmír. Matthías fer þá leið að líta á Vefarann í sögu-
legu samhengi. Hann tengir verkið sögutíma þess, fyrri heimsstyrjöldinni
og þeirri þróun sem átti sér stað í íslenskri bókmenntasögu. Um leið rennir
hann augunum yfir menningarbyltingu Evrópu í lok 19. aldar og við upphaf
20. aldar. Hann varpar ljósi á nýja sýn myndlistarmanna, tónskálda, rithöf-
unda og vísindamanna. Hann lýsir breytingum á félagsháttum og hug-
myndalífi íslendinga og áhrifum þeirra á þróun þjóðlífsins. Hann tengir
Vefarann verkum annarra höfunda eins og Gunnars Gunnarssonar og
Dostojevskís. Matthías Viðar skynjar Stein Elliða sem miðju verksins og
miðar túlkun sína við miðjuna. Allt annað er aukaatriði. Matthías bendir á
að Steini Elliða gangi illa að samræma líf sitt og heim, laga sig að niður-
stöðu. Hann gerir sér grein fyrir vandanum við að ná verkinu saman en áttar
sig ekki á eigin blindni. Vandi Matthíasar er ekki sértækur vandi hans sjálfs
sem lesanda heldur vandi fjölda karlmanna sem lesa og túlka veruleikann
en eru blindir á veruleika kvenna og skynja því ekki konurnar í verkinu.
Til þess að skilja vanda Steins Elliða þarf túlkandinn að hætta sér út í túlk-
un á Diljá og umfjöllun um vandann sem fylgir ástinni. Pað gerir Matthías