Andvari - 01.01.1992, Qupperneq 122

120
ÞORSTEINN GYLFASON OG SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ANDVARI
fjörurnar viö Hoenikker um aö leysa fyrir sig hvimleitt vandamál: að land-
gönguliðið lenti iðulega í fenjum þegar á land var komið, og skriðdrekarnir
og fallbyssurnar og trukkarnir sat allt fast í forinni. Hoenikker leysti þetta
ofureinfaldlega með því að búa til 9. formið af ís, Ice IX, sem frýs við 45°C
hita. Hann geymdi lítinn kristal af þessum ís sínum í hitabrúsa, og land-
gönguliðarnir þurftu ekki annað en að henda broti af honum í fenin; þá
stokkfrysu þau á staðnum og vélaherdeildin geystist áfram. En í þessum
litla leik, baráttu bandarískra sveita við makt myrkranna, virðist Hoenikk-
er ekki hafa séð það fyrir, eða hann kærði sig kollóttan, að ekki einasta
frysu fenin sem tálmuðu framsókn landgönguliðins, heldur öll vötn jarðar í
leiðinni. Fremur en nokkrir aðrir en Leo Szilard og Níels Bohr sáu fyrir
þær skelfilegu afleiðingar sem atómsprengjan í Los Alamos gæti haft fyrir
heimsmenninguna og jafnvel lífið sjálft.
Oft er það víst svo, að vísindamenn sjá ekki fyrir árangur rannsókna
sinna, rétt eins og landkönnuðir fyrri alda gátu ekki séð það fyrir hvað þeir
mundu finna. Stundum uppgötva menn meira að segja eitthvað allt annað
en þeir voru að leita að: Kólumbus ætlaði til Kína en fann Ameríku, og
eðlisfræðingar Bell-fyrirtækisins voru hreint ekki að reyna að finna upp
smárann. Hvort tveggja var þó af hinu góða, að flestra manna yfirsýn. Eins
getur málari, sem lætur asna mála á striga með halanum, rammað inn þá
parta af striganum sem honum sýnast vera nýtileg list og selt þá. í þessum
tilfellum römbuðu menn á nýtilega lausn, og hinn skapandi þáttur var ann-
að hvort hvergi eða hann var fólginn í valinu. Ef Ameríka hefði verið jökli
hulin, hefði uppgötvun Kólumbusar aðeins haft fræðilega þýðingu og mál-
verk asnans hefði ekki skilað listamanninum árangri ef enginn hefði viljað
kaupa það.
Ég hef hins vegar efasemdir um það að málverk, sem asni málar með
halanum, sé list, frekar en fallegt blóm er list. Jónas segir þó um Skjald-
breið: „Gat ei nema guð og eldur, gert svo dýrlegt furðuverk" en hann sér
fjallið sem mikla og fagra náttúrusmíð og yrkir um það listaverk. Sömu-
leiðis sé ég ekki að tilraunir barna til að teikna eða hnoða saman vísu, rím-
aðri eða órímaðri, séu list. Fremur en afþurrkunarklútur Kjarvals er lista-
verk, þótt í honum séu einhverjar litaklessur frá pensli meistarans. Ef svo
væri er allt list og orðið markleysa ein. Og eins eru það ekki allt vísindi
sem verið er að iðja í rannsóknastofum um allan heim, þótt þarflegt starf
geti verið. Þar skiptir að vísu miklu afstaða rannsóknarmannsins - er hann
að leita að einhverju nýju, eða hefur a.m.k. opin augu fyrir því, eða er
hann bara að fylgja einhverri kokkabók. Við þekkjum öll skýringu Snorra
Sturlusonar á orðunum leir og skáldfíflahlut, og venjan er sú að greina á
milli skáldskapar og leirs, ekki eftir forminu heldur eftir innihaldinu. Því
leirskáldin höfðu iðulega formið á valdi sínu ekki síður en skáldin.