Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
Þegar svo er þrengt að menningarlegri bókaútgáfu sem nú gerist og tortím-
ing Bókaútgáfu Menningarsjóðs vottar, þá verður mörgum að hugsa livað
mikið sé að marka faguryrði forustumanna um stuðning við íslenska tungu
og þjóðmenningu. En nýjustu ákvarðanir varðandi skattlagningu menning-
arstarfsemi í landinu eru ekki til þess fallnar að vekja bjartsýni. Því miður
er ekkert útlit fyrir að það skarð sem stendur eftir Bókaútgáfu Menningar-
sjóðs verði fyllt í bráð. Einkaforlög hafa fæst getu - eða metnað - til að
sinna menningarlegum stórvirkjum. Rithöfunda og fræðimenn þarf líka að
efla og styðja til verka.
Eg skal nefna eitt atriði af því að það tengist hefðbundnu viðfangsefni
Andvara. - I grein á öðrum stað í ritinu er að því vikið að helstu yfirlitsrit
um Halldór Laxness og verk hans hafa erlendir fræðimenn samið. Vita-
skuld er það hlutverk Islendinga að fjalla um stöðu og áhrif höfuðskálds
síns og þeir einir geta gert það á fullnægjandi hátt. En hvar eru yfirlitsrit
um helstu oddvita íslensks menningarlífs og bókmennta? Hvar er hin ræki-
lega ævisaga Einars Benediktssonar eða Einars H. Kvarans, svo aðeins séu
nefndir þeir sem hæst bar upp úr aldamótum og mest áhrif höfðu á íslenska
menningarumræðu? Hvernig er unnt að meta stöðu manna eins og Hall-
dórs Laxness ef ekki er hugað að undanförum hans? Aðrar þjóðir hafa birt
ótalmörg rit um sína helstu menningarfrömuði. Við eigum sorglega lítið af
slíku og í mörgum tilvikum ekki neitt. Fræðimenn okkar gerðu meira gagn
með slíkri undirstöðuvinnu en með því að semja lærðar ritgerðir um jóla-
bækurnar hverju sinni þótt sú iðja skuli ekki löstuð. Almennir útgefendur
hafa raunar fæstir nokkurn áhuga á slíkum undirstöðuritum, - aftur á móti
er enginn hörgull á samtalsbókum um fólk í fjölmiðlum, leikara, verkalýðs-
foringja og sjónvarpsþuli.
Andvari hefur um langt skeið flutt æviágrip látinna forustumanna þjóð-
arinnar á ýmsum sviðum. Ymsir láta svo sem slíkar persónusögur séu lítils
verðar og nefna jafnvel persónudýrkun í því sambandi. Hún er auðvitað
augljósust í því sem rætt var og ritað um Jón Sigurðsson, þann leiðtoga sem
Hið íslenska þjóðvinafélag rekur til upphaf sitt. í tímaritinu Sögnum 1985
spyr Gunnar Karlsson söguprófessor: „Eru ekki allir orðnir leiðir á Jóni
Sigurðssyni fyrir löngu?“ Hann svarar þeirri spurningu svo sjálfur að líklega
séu flestir leiðir á Jóni og sé þeim ekki láandi. Jóni er lýst í kennslubókum
sem algóðum og alvitrum manni sem alltaf hafði á réttu að standa. Glæsi-
myndin af honum hafi að vísu líklega verið trúverðug á tíma sjálfstæðis-
baráttunnar. „En eftir miðja 20. öld er borin von að íslendingar trúi svona
einfaldri og skuggalausri leiðtogamynd. Herstöðvamálið hefur skapað
ósættanlegan ágreining um hvaða stefna liggi í sjálfstæðisátt. Frjálshyggjan
í atvinnumálum er orðin biturt deiluefni í stað þess að vera sameinandi afl.
Deilur um skiptingu þjóðartekna taka margfalt meiri tíma en áform um að