Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 110

108
ÞORSTEINN GYLFASON OG SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ANDVARI
1
Þorsteinn:
Ég hef ekki komizt hjá því að rífast í Morgunblaðinu við vin minn Helga
Hálfdanarson um stærðfræði og list. Mér virðast þær vera systur, en Helgi
telur þær hvorki meira né minna en „póla mannlegrar snilli“ eins og hann
orðar það.
Ég trúi þessu um stærðfræði - sem ég þekki ekki vel nema af rökfræði
sem er sameign heimspekinga og stærðfræðinga - fyrst og fremst í ljósi
dœma. Ég trúi því ekki vegna þess að ég hafi kenningu um stærðfræði og
aðra kenningu um list, og þykist síðan geta dregið þá ályktun af kenning-
unum að stærðfræði og list séu nauðalíkar. En ef ég hygg að einstökum
dæmum - því miður er enginn tími til þess að taka slík dæmi núna og
hyggja að þeim í einstökum atriðum - þá virðist mér hugsunin sem er að
verki í snjallri sönnun hjá Evklíð, snjöllu kvæði eftir Tómas Guðmundsson,
fingraæfingu eftir Chopin og pennateikningu eftir Rembrandt vera alveg
sama eðlis þótt það sé auðvitað töluverður munur líka. Síðan held ég að
það sé hugsunin sem skiptir sköpum um allt fernt: sönnunina, kvæðið, tón-
smíðina og teikninguna. Ég held raunar að hugsunin sé það sem mestu
máli skiptir um allar athafnir manneskjunnar: um garðyrkju og sjósókn
ekki síður en háskólakennslu.
Eitt einkenni á hugsuninni í hverju tilfelli fyrir sig er tœkni eða handverk
sem beitt er. Þeir Evklíð, Tómas, Chopin og Rembrandt voru allir hand-
verksmenn, hver á sínu sviði, og meira að segja miklir og góðir handverks-
menn ef einhver hefur áhuga á því. Eitt eftirtektarvert einkenni á tækni er
að hana má kenna. Það má læra handverkið, til dæmis beint af verkum
þessara fjórmenninga með því að reyna að stæla þau. En ekkert af þessum
fjórum dæmum er eintóm tækni eins og stælingarnar mundu vera ef þær
heppnuðust. Hjá fjórmenningunum þjónar tæknin ævinlega tilgangi. Nú
mætti segja margt um tilganginn sem tæknin þjónar. Ég ætla að láta mér
nægja að segja þann einfalda hlut að tilgangurinn er yfirleitt skiljanlegur til-
gangur. Og það má læra að skilja hann. Það má læra að skilja hvers vegna
Rembrandt teflir saman ljósi og skugga eins og hann gerir, hvers vegna
Chopin stekkur allt í einu á milli tóntegunda, hvers vegna Tómas víkur frá
hefðbundinni hrynjandi í ljóðlínu, hvers vegna Evklíð grípur til einnar
frumsetningar frekar en annarrar.
Það má auðvitað nálgast hugsun okkar mannanna frá mörgum sjónar-
miðum eins og allt annað. Það má reyna að líta á það fyrst og fremst hve
margvísleg hún er: til dæmis hugsunin í blómaskreytingu eða ávaxtasalati,
eða þá hugsunin í uppdrætti að hænsnakofa eða í samræðum í gestaboði.
Þannig þekkir hver háskólakennari dæmi þess að það sé eins og hver fræði-