Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 35

ANDVARI
SIGURÐUR GUÐMUNDSSON
33
hvívetna og takmarkalaust frelsi getur auðveldlega leitt til sjálfræðis og aga-
leysis, og sanna yfirburðamenn þarf til þess að forða því með öllu að svo
fari, enda verður því ekki neitað, að nokkuð bólaði á því síðustu ár Hjalta-
líns, eftir að fjörið tók að dofna og kraftarnir að þverra. Verður það ekki tal-
ið honum til ámælis eða rýrðar. 20
Þessi dómur Stefáns lýsir að nokkru viðhorfi hans sjálfs til uppeldis-
mála. Áður hefur verið á það drepið, hve umhugað honum var um
að glæða með nemendum snyrtimennsku og fallega framkomu í hví-
vetna, fága þá í sniðum og framferði öllu.
Mest er þó vitað um viðhorf Sigurðar í þessum efnum og viðleitni
hans til að hafa menningarleg og mannúðleg áhrif á nemendur. Sig-
urður las alla ævi feiknin öll um heimspeki, sálarfræði, uppeldismál
°g þjóðfélagsmál, sótti sér föng víða að, ekki síst frá Bretum.
Páll Skúlason prófessor hefur bent á það, hve hugmyndir Sigurðar
um eiginlegt hlutverk skóla eru líkar hugmyndum breska heimspek-
ingsins John Stuart Mills um hlutverk háskóla. John Stuart Mill rit-
ar:
Eiginlegt hlutverk háskóla í menntun þjóðar er sæmilega vel skilið. Að
minnsta kosti eru menn nokkuð sammála unr hvað háskóli er ekki . . . Há-
skóla er ekki ætlað að veita þekkingu sem menn þarfnast til að afla sér lífs-
viðurværis í sérstakan hátt. Meginviðfangsefni þeirra er ekki að útskrifa
hæfa lögfræðinga, lækna eða verkfræðinga, heldur hæfar og menntaðar
manneskjur. . . Það sem starfsmenntaðir menn eiga að flytja með sér frá há-
skólanum er ekki starfskunnátta eingöngu, heldur það sem bregður birtu al-
mennrar menntunar yfir tæknibrögð sérgreina - það sem á að stjórna því
hvernig þeir beita starfskunnáttu sinni. Menn geta orðið hæfir lögfræðingar
án almennrar menntunar, en það er komið undir almennri menntun að þeir
verði heimspekilega þenkjandi lögfræðingar, sem leita eftir og eru færir um
að skilja undirstöður hlutanna, í stað þess að troða minni sitt fullt af smáat-
riðum.21
Til samanburðar vitnar Páll í ræðu sem Sigurður flutti árið 1937, á tíu
ára afmæli Menntaskólans á Akureyri. Þar segir þetta:
Sönn menning, lifandi menning, eðlismenning eða eðlismenntun er fólgin í
því, að menn leitast jafnan við að nema betur eða meira, skilja meira, breyta
ráði sínu eða breyta til eftir því, er þeir sjá og skoða á hverri nýrri sjónar-
hæð. Menntun er fólgin í þeirri hinni rétt-gáðu dæmigreind, sem í athöfn og
stefnu greinir aðalatriði frá aukaatriði, ósvikinn málm lífsverðmæta frá
sviknum, hégóma og hismi frá líffrjóum raunveruleik og alvarleik. Menntun
er fólgin í eðlisleikni í því að meta, skynja, hvað er staðreynd og hvað er