Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 101

ANDVARI
LILJUGRÖS OG JÁRNINGAR
99
er hann ekkert annað og meira en slík táknmynd, að vísu táknmynd um
leyndardóma sköpunarverksins. í vitund Munda og hans manna er Jökull-
inn annað, í þeirra augum er hann orkustöð.
Séra Jón hefur Jökulinn, hann býr við rætur hans og nýtur návistar hans
líkt og hann nýtur návistar fuglanna. Hér er komið að því sem kallast í
klaustraguðfræðinni vita contemplativa, hugleiðslan. Munda er hins vegar
engin hugleiðsla í hug. Hann ætlar að nýta sér orku Jökulsins með aðferð-
um vísinda og tækni, Jökullinn er ein af „íleiðslustöðvum Alhygðarinnar“
eins og hann orðar það (bls. 174). Hann á bágt með að skilja afstöðu séra
Jóns sem kemur fram í þessum orðum hans: „Já það hefur ósköp góð áhrif
á mann að sitja til að mynda hérna norðanvið túnhólinn þar sem ég hef
skúrinn minn og horfa á jökulinn í góðu veðri“ (174).12
Séra Jón lifir í nánu sambandi við akursins liljugrös og fugla himinsins.13
Hvort tveggja gegnir miklu hlutverki í gangi sögunnar. Hér er sem sagt um
að ræða það sem kalla mætti náttúrudulhyggju sem lýsir sér í löngun til
samsemdar með náttúrunni, þrá til þess að renna saman við náttúruna eða
allt að því. En þessi dulhyggja birtist átakalaust í lífsstíl séra Jóns, t.d. þeg-
ar Umbi bókar: „Hvað sem guðfræði líður henda menn gaman að því undir
Jökli, að þegar séra Jón fer milli bæa á þorranum, þá elta hann flokkar
gaddhesta og snjótitlinga og jafnvel hrafnar; því hann heldur þessu fólki
borð“ (bls. 130). Hér er dregin upp mynd af sóknarprestinum sem líkist
ekki aðeins séra Halldóri Kolbeins í Flatey heldur minnir hún óneitanlega
á verndardýrling skepnanna, heilagan Frans frá Assisi.
Þjáningardulhyggja (vita activa)
Framhald þessara orða Umba um gönguferðir séra Jóns leiðir svo að næsta
atriði, þjáningardulhyggjunni: „Siðabreytni sem mótar hegðun séra Jóns
kynni eftilvill að vera sótt í sampíníngarguðfræði 12tu aldar“ (bls. 130).
Skömmu áður hafði Umbi sagt við séra Jón: „Afturámóti minnið þér mig á
hamíngjusamar persónur úr helgimyndalist, - þær sem brosa meðan verið
er að brytja þær í smátt“ (bls. 107).
Hér er komið að kjarna málsins að mínu viti. Skal nú vikið að þessum
atriðum nánar. Oftar en einu sinni er minnst á kristna dulhyggju í þessu
verki sem mörgum öðrum verkum Halldórs. Hvergi eru tengslin þó jafn-
augljós og hvergi er að mínu viti eins greinilegt að höfundur ætlar sér vís-
vitandi að leiða lesandann á vit þjáningardulhyggjunnar. Hann nefnir ekki
aðeins meinlætaguðfræði tólftu aldar heldur einnig fulltrúa svipaðra hug-