Menntamál - 01.12.1963, Page 72

158
MENNTAMAL
íélagslega skipulagi, sem ríkti fyrir stríðið í Þýzkalandi, og
hún beið þess augnabliks, er stjórnarskrárbreyting gæfi
hinni gömlu foringjastétt tækifæri til að koma ár sinni
fyrir borð á ný. Yfirstéttin átti fulltrúa fyrst og fremst í
æðstu stöðum ríkishersins. Af 42 hershöfðingjum ríkishers-
ins 1931 voru 16 aðalbornir. Árið 1915 var æðsti maður
hersins í stríðinu, von Hindenburg marskálkur, kosinn rík-
isforseti, „gerfikeisari", eins og komist var svo hnyttilega
að orði. Þegar svo Groener hershöfðingi tók við hermálaráðu-
neytinu, var síðasti maðurinn, sem gegnt hafði æðstu stöðunr
í hernum á keisaratímanum, aftur í fylkingarbrbjósti.
Stjórnarfyrirkomulag það, sem myndaðist undir lok Weimar-
lýðveldisins, má kalla lýðveldislegt einveldi.
í heild misheppnaðist tilraun Weimarlýðveldisins til að
mynda þingræðislegt stjórnarform. Sé spurt um orsakirnar,
verður fyrir manni þjóðfélagssögulegt vandamál. Til þess
að gera sér þetta ljósara, skulum við enn einu sinni rifja
upp, hvernig umhorfs var 1918.
Þegar sósíaldemókratar snérust gegn ráðstjórnarkerlinu
og gengu á sveif með þingbundnu lýðveldisskipulagi, var
það sannfæring þeirra, að samkvæmt kenningu Karls Marx
myndu framleiðslutækin og fjármagnið safnast á æ færri
hendur og að stétt iðnaðarverkamanna myndi fjölga að
sama skapi. Þá hlutu sósíalistar svo að segja sjálfkrafa að
ná meiri hluta í þinginu. Þessi spá hefur ekki rætzt. Sam-
anlagt atkvæðamagn sósíalistísku flokkanna (sósíaldemókrata
og kommúnista) hefur alltaf verið milli 30 og 40%. En hér
virtist vera einhver hulinn þrándur í götu, sem þeim tókst
ekki að yfirstíga þrátt fyrir ýtrustu áreynslu. Þessi niður-
staða verður skiljanlegri, ef menn gera sér Ijóst, hve verka-
menn hafa verið mikill hluti af heildartölu starfandi fólks
í Þýzkalandi. Niðurstaðan verður á þá leið, að árið 1915
voru verkamenn 49,2%. Það er athyglisvert, að þetta hlut-
fall, h. u. b. 50%, hefur haldizt óbreytt frá byrjun aldar-