Prestafélagsritið - 01.01.1922, Side 147

Preslafélagsritiö.
Erlendar bækur.
143
kirkju vorrar frá siðbót og til vorra tíma. Því að þótt leitt sé frá að
segja, eigum vér enn ekki sögu] kirkju vorrar á voru máli sérstaka og
í einu lagi. I „Almennri kristnisögu“ eftir núverandi biskup vorn er
kristnisaga Islands rakin frá byrjun og sögð til þess tíma, er siðbótin
hefir verið tekin í lög á landi hér. Um sérstök tímabil í sögu kirkju
vorrar hefir verið skrifað ítarlega og heimildarrit mörg eigum vér prentuð.
En sérstaka kirkjusögu Islands hefir enginn enn Iagt út í að rita á voru máli
og gefa út. Meðan svo er ástatt, má mönnum þykja vænt um að geta
notað þessa dönsku kirkjusögu, og það því fremur, sem fyrri hlutinn, fram
að siðbót, er væntanlegur innan skamms, og er þegar að mestu leyti fullbú-
inn til prentunar. Mun mörgum kært að fá alla kristnisögu vora í slíkri
skrautútgáfu, enda vonandi að það ýti 'undir samningu og útgáfu ítarlegrar
íslenzkrar kirkjusögu Islands, sem sennilega gæti þá orðið myndum prýdd,
eins og sú danska.
Dómum um menn og málefni virðist mjög í hóf stilt í þessari kirkju-
sögu. Að vísu má lengi deila um sum vafaatriði, sem líta má á á ýmsa
vegu. En engum sem bók þessa Ies, mun blandast hugur um, að reynt
er að skýra rétt og satt frá og dæma sanngjarnlega, hvort sem það kem-
ur heim við dóm fyrri sagnaritara eða ekki. Má þar sérstaklega benda á
dóm höfundar um biskupana Gissur Einarsson og ]ón Arnason.
Gissur biskup Einarsson hefir, sem alkunnugt er, sætt þungum dómi
hjá flestum sagnariturum vorum. Hefir hann verið talinn fláráður undir-
hyggjumaður, er reynst hafi illa velgerðamanni sínum, og lítt hafi skeytt
um hverjum meðölum væri beitt, ef mál hans aðeins fengju framgang.
— Talsvert önnur mynd er oss hér sýnd af þessum mikilhæfa biskupi og
brigður bornar á, að hann hafi átt sök á handtöku Ogmundar biskups.
Má nánar lesa um ástæður fyrir þeirri vefengingu í „Almennri kristni-
sögu“ höfundarins. Sést þar einnig vel, að ekki er ætlunin að þvo Gissur
hreinan af öllu því, er á hann hefir verið borið, eða neita því, .að hann
í ýmsu tilliti hafi verið barn síns tíma, en jafnframt bent á, að þess beri
að gæta, að sjaldan hafi nokkur maður hér á landi átt öllu erfiðara að-
stöðu með áhugamál sín en Gissur biskup. Og þegar þess sé gætt verði
ekki nógsamlega að því dáðst, með hve mikilli atorku og óþreytandi elju
hann starfaði að því að leiða hið mikla áhugamál sitt til sigurs, og hve
vel honum tókst að vinna bug á ýmsum þeim tálmunum, sem hér urðu
á vegi hans. — Við dómi þessum hafa nýjustu rannsóknir dr. Páls E.
•Ólasonar ekki haggað í aðaldráttum, þóft á milli beri í einstaka atriðum,
t. d. um bréf það, er Gissur, samkvæmt „Biskupaannálum" ]óns Egils-
sonar, á að hafa skrifað Ogmundi biskupi og sent austur yfir heiði, þess
efnis, að Ogmundur þyrfti ekki Dani að óttast, þeir ætluðu honum ekk-
ert ilt að gera. Telur biskup vor söguna um bréf þetta uppspuna einan, en
dr. Páll kemst að þeirri niðurstöðu, að ástæðulaust sé að vefengja sögu
séra ]óns Egilssonar um bréfið.