Uppeldi og menntun - 01.01.1994, Side 60

„SVONA GERUM VIÐ HLUTINA HÉRI" ________________________________
AÐ VERÐA HLUTI AF STOFNANAMENNINGU
Þær rannsóknir á fyrirtækjum og skólum sem hér hafa verið reifaðar beinast eink-
um að því að ljá menningarhugtakinu merkingu - segja til um með hvaða hætti fólk
tengist saman þannig að árangurs megi vænta. Slík vitneskja beinir því athyglinni
að því hvernig stofnanamenning lærist en menning í stofnun mótast fyrst og fremst
af þeim skráðu og óskráðu reglum sem fólk hefur í heiðri. Allir sem vinna í stofnun
ganga m.ö.o. út frá einhverjum meginreglum, þeir taka eitthvað sem gefið hvort
sem það er formlega skráð eða ekki.
Til að skýra þetta nánar er ekki úr vegi að taka dæmi úr umferðinni. Öll ökum
við eftir skráðum reglum en ef grannt er skoðað förum við einnig eftir mörgum
óskráðum reglum. Þetta hvort tveggja er síðan það sem við köllum íslenska umferð-
armenningu. Þeir sem hafa ekið bíl í Bandaríkjunum og á Italíu vita að umferðar-
menningin er talsvert frábrugðin hjá þessum þjóðum. Það að aka hratt, liggja á
flautunni í tíma og ótíma og virða að vettugi hefðbundin umferðarmerki, eru ein-
kenni sem má telja dæmigerð víða á Ítalíu. Andhverfuna er hægt að finna víða í
Bandaríkjunum en þar er nokkuð dæmigert að fólk aki gætilega, virði umferðar-
merki og líti á flaut sem hálfgerðan dónaskap. Hugmyndafræðin sem liggur að baki
því að aka bíl getur m.ö.o. verið nokkuð mismunandi, forsendurnar sem gengið er
út frá eru ekki allstaðar þær sömu, gildismatið, normin og siðirnir eru breytilegir.
Þetta eru einmitt þau atriði sem við lærum óafvitað þegar við verðum hluti af
einhverri menningu - hvort sem um er að ræða það að aka bíl eða starfa við skóla.
Að verða hluti af stofnanamenningu er í raun og veru flókið ferli þar sem saman
fara einkenni okkar sem einstaklinga og mótun í samskiptum við aðra (sjá t.d.
Schein 1986:148-223). Sú tilfinning að koma inn á nýjan vinnustað lýsir þessu vel. í
upphafi erum við kynnt fyrir verðandi samstarfsfólki og síðan er okkur sagt frá
þeim formlegu reglum sem starfað er eftir. Eftir fyrsta daginn vitum við því heil-
mikið um hinn nýja vinnustað, þekkjum jafnvel alla með nafni ef um fámennan stað
er að ræða. Síðan líða vikurnar og við lærum meira um vinnustaðinn þar eð eldri
starfsmenn miðla okkur því hvernig „þeir hafa alltaf gert hlutina". Smám saman
erum við búin að læra aragrúa af reglum um hvernig staðið sé að verki í þessari
stofnun, í þessum skóla, og e.t.v. eru þær mismikið í takt við formlegu reglurnar
sem okkur voru kynntar í upphafi.
Þá sem voru okkar bestu kennarar á þessum nýja vinnustað og sögðu okkur
mest til, má flokka í þrjá ólíka hópa. í fyrsta hópnum voru góðir sögumenn, vissu
allt sem gerst hafði, höfðu unnið lengi við stofnunina og voru duglegir að miðla
þessum fróðleik sínum. Yfirleitt var gott að leita til þessara einstaklinga en með tím-
anum, eftir því sem við lærðum meira um starfsemina í stofnuninni, urðum við
smám saman leið á upplýsingum þeirra enda voru þeir farnir að endurtaka sig. í
öðrum hópnum voru þeir sem drógu seiminn og vissu innst inni alltaf svolítið betur
en aðrir hvernig hlutirnir voru eða ættu að vera. Þessir einstaklingar kenndu okkur
að vera varkár og treysta engu. Oft var það þó þannig að ef þessir efasemdarmenn
fengu að ráða einhverju í samræmi við sitt andóf og fullvissu, þá hlupust þeir
undan merkjum og vildu ekki skipta sér af neinu. í þriðja hópnum voru svo þeir
sterku sem voru ósérhlífnir og sóttust eftir að vinna verkin og axla ábyrgðina. Fyrir
58