Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Síða 102

BOÐSKIPTI í LEIKSKÓLA
og að bregðast við hinum sameiginlega sjónarhóli. Þegar samskiptum lýkur á sér stað
gagnkvæmur endir þar sem þátttakendur ljúka samskiptunum og velja nýtt einstak-
lingsbundið eða sameiginlegt sjónarhorn. Gagnkvæm viðurkenning ætti að ríkja á
því að flytja athyglina annað. Það gerist með því að hinn fullorðni gaumgæfir frum-
kvæði barnsins og gefur það skýrt til kynna að hann dregur sig út úr samskiptunum.
Virkni barnsins
Hugmyndir bandaríska sálfræðingsins Daniels Sterns (1985) hafa m.a. leitt til þess að
nú er í æ ríkara mæli litið á hæfni barnsins og virkni. Á grundvelli margháttaðra
rannsóknarniðurstaðna sem Schneider-Rosen (1990) dró saman um þróun geðtengsla
og skýringa á þroska barnsins, setti Stern fram kenningu um þróun sjálfsins. Þær
miklu breytingar og þróun sem barnið gengur í gegnum frá fæðingu að tveggja ára
aldri eru skýrðar með því að barnið er tilbúið til þess að takast á við nýja skynjun og
reynslu. Breytingin á sér ekki eingöngu stað hjá barninu heldur hafa foreldrar áhrif
með samskiptum sínum við það. Foreldrarnir eru feti framar og örva barnið á því
stigi sem það kemur til með að ráða við innan tíðar. Þegar eitt svið skynjunar sjálfs-
ins er myndað heldur það áfram og hið næsta bætist við. Sviðin eru virk allt lífið og
samhliða skynjun sjálfsins þróast svið samskipta og tengsla sem barnið getur á ýms-
um aldri tekið þátt í með öðrum.
Bent hefur verið á hvernig kenning Sterns og hugmyndirnar sem liggja að baki
Marte meo-aðferðinni tengjast (Aarts, 1996, 2000; Hafstad og 0vreeide, 1997; Hund-
eide 1996; Sorensen, 1999; Mjeldheim, 1993; Rye, 1993). Kenningin skýri hvernig
barnið þroskast og örvast sem einstaklingur í samskiptum sínum við móður eða aðra.
í samskiptunum býr barnið til samhengi og merkingu í þróun sjálfsmyndar sinnar.
Marte meo-aðferðin byggist á athugunum á eðlilegum boðskiptum milli barns og
fullorðins. Viðmiðin sem lögð eru til grundvallar í greiningu boðskiptanna og í íhlut-
un eiga einnig að þroska og örva sömu sálrænu þættina og Stern leggur til grundvall-
ar í kenningu sinni. Sama skilning er einnig að finna í kenningunni og aðferðinni um
að möguleiki sé á að breyta óæskilegum samskiptum. Breytingarnar muni óhjá-
kvæmilega hafa áhrif á þá sem eiga í samskiptunum og á skynjun sjálfsins.
f niðurstöðum rannsókna kemur fram að félagsleg boðskipti verða sífellt mikil-
vægari þegar börn fara að þróa leikhæfni sína með öðrum (Creasey, Jarvis og Berk,
1998; Hughes, 1998; Linder, 1994; Vedeler, 1995). Vedeler (1996) rannsakaði uppbygg-
ingu samtals, notkun tjáningar, virkni og samhengi í samtölum hjá fimm ára gömlum
dreng sem átti við samskiptavanda að stríða í leikskóla. Athuganir fóru fram í frjáls-
um leik innan félagahópsins. Niðurstaðan var sú að marktækur munur var á
drengnum og leikfélögum hans í beitingu málsins í samskiptum. Þetta var breytilegt
og fór eftir því hvernig samsetning hópsins var. Þegar drengurinn lék við einn ákveð-
inn vin leit út fyrir að beiting málsins í samskiptum ykist. Andstætt hinum börn-
unum tók vinurinn mið af sjónarhorni drengsins, lagaði leik sinn og samtal að því og
hélt uppi samræðum við hann.
Félagsfærni er einn þeirra þátta sem talinn er mikilvægur þegar rætt er um að börn
þurfi á viðurkenningu félaga sinna að halda til áframhaldandi þroska. Hins vegar er
100