Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Side 179

GUNNAR E. FINNBOGASON
mikilvægt að sjá þau sem hugsjónir að keppa að. Hugsjónir skólastarfsins endur-
speglast í gildunum, þau segja okkur hvað sé rétt og réttlátt og einnig óbeint hvað
einkenna á góðan skóla. Þetta þýðir ekki að auðvelt sé að lifa eftir þessum gildum
heldur eru þau sett fram sem sameiginlegt markmið að keppa að.
Mikilvægt hlutverk námskrár er m.a. að hjálpa kennurum og nemendum að ná
tökum á þeim veruleika sem skólinn er og auka skilning á því út á hvað skólastarfið
eigi að ganga. Nemendur eru stöðugt að takast á við nýjar aðstæður og tileinka sér
nýja reynslu. Þeir eru að byggja upp skilning á veruleikanum og setja umheiminn í
samhengi. Maðurinn er túlkandi vera sem reynir bæði meðvitað og ómeðvitað að ná
tökum á flóknum veruleika sem hann lifir í. Þegar við stöndum frammi fyrir nýjum
aðstæðum reynum við að skilja þær í ljósi fyrri reynslu. Skilningur okkar er háður
hugsun og tungumáli okkar. Hugsunin og tungumálið eru tvær hliðar á sömu mynt.
Þess vegna má segja að grunnhugtökin í námskránni séu tæki til túlkunar og þau
hjálpa okkur að skilja betur umheiminn. Með öðrum orðum, þau varpa ljósi á og
hjálpa okkur að skilja betur það samhengi sem við lifum í (Steinberg, 1978).
Ef við skoðum nánar hlutverk gilda í námskránni er mikilvægt að gera sér grein
fyrir því að grunnskólinn er markmiðastýrður. Það felur í sér að stjórnvöld setja
markmiðin en skólunum er ætlað að ná settum markmiðum með því að velja á eigin
forsendum leiðir að settu marki. Hvað gildagrunninn áhrærir þá er það mikilvæg for-
senda að hver skóli fyrir sig ákveði hvernig hann ætlar að láta gildin hafa áhrif á
skólastarfið. Með þessu fyrirkomulagi hafa stjórnvöld látið skólunum það eftir að
túlka og ákveða hvernig þeir ætla að láta gildin móta skólastarfið. Samkvæmt mínum
skilningi þá stýra markmið stjórnvalda ekki beint starfinu í einstökum skólum heldur
tíunda þau áherslur í skólastarfinu og skýra nánar út á hvað starfið á að ganga. Mark-
miðin skapa sameiginlegan túlkunarramma og stuðla á þann hátt að því að samhæfa
starfið í skólanum. Markmiðin geta einnig þjónað því hlutverki að vera mælikvarði á
innra starf skólans (sbr. sjálfsmat skóla). Þá er það sérstaklega metið hversu vel skól-
anum hefur tekist að ná settum markmiðum. Þau geta einnig endurspeglað hugsjón-
ir sem skólinn vill keppa að og um leið geta þau styrkt sjálfsímynd skólans.
Það er einnig mikilvægt í þessu samhengi að benda á að ísland er aðili að alþjóð-
legum sáttmálum sem stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að framfylgja. Barnasátt-
máli Sameinuðu þjóðanna er einn slíkur sáttmáli sem sérstaklega tekur á réttinda-
málum barna. Þau gildi sem þar eru undirstrikuð virðast vera sameiginleg þeirri 191
þjóð sem samþykkt hefur hann þrátt fyrir ólík trúarbrögð og menningu (Gunnar E.
Finnbogason, 1999). Það er í sjálfu sér merkilegt að tekist hefur að skapa samstöðu
um ákveðin alþjóðleg gildi hjá svo ólíkum þjóðum þó gagnrýna og deila megi um
framkvæmdina. Spyrja má hvort og hversu mikil áhrif ákvæði sáttmálans hafi haft á
stöðu barna og ungmenna í íslenskum skólum. Þetta er mikilvæg spurning sem vert
væri að skoða nánar.
177