Hugur - 01.06.2002, Page 57

Refir og broddgeltir, dýrlingur og snákur
Hugur
ar eru á endanum mannasetningar eins og merkingin. Þær eru sam-
komulagsatriði því þær gætu verið aðrar en þær eru. Eins og frum-
setningar evklíðskrar rúmfræði eru samkomulagsatriði fyrst við get-
um búið til óevklíðska rúmfræði.
Það að táknakerfi er greinanlegt til fulls þýðir að það er sjálfstætt
kerfi, í sama skilningi og stærðfræði er sjálfstætt kerfi. Þessu sjálf-
stæði má meðal annars lýsa svo, ef við kærum okkur um, að kerfið sé
fyrirfram gefið eins og við segjum að stærðfræðileg setning sé fyrir-
fram sönn. Hitt skiptir þó meira máli að við getum búið til ótalmörg
slík táknakerfi, eins og stærðfræðingar bjuggu til óevklíðska rúm-
fræði sem braut í bág við alla viðtekna rúmfræði. Fjöldi kerfanna
verður síðan til þess að það verður afstætt hver endanleg viðfangsefni
okkar eru. Það fer eftir því hvaða kerfi við notum. Þannig geta efnis-
legir hlutir sem bezt verið veruleiki í einu kerfi en ímyndanir í öðru.
Carnap reyndi meðal annars að setja saman heimsmynd þar sem
skynjanir eru eini veruleikinn, bara til að sýna fram á að kostur væri
á slíku kerfi ekki síður en á óevklíðskri rúmfræði.27 Úr öllu þessu
verður þrautfáguð afstæðiskenning um vísindin. Hver veruleikinn er
sem þau lýsa er afstætt við málkerfið sem við höfum til að láta kenn-
ingar þeirra í ljósi.
Heimspeki Quines er að drjúgu leyti sprottin af uppreisn hans gegn
rökfræðilegri raunhyggju, einkum í þeirri mynd sem hún tók á sig
smátt og smátt í ritum Carnaps. Frægasta atlaga Quines við raun-
hyggjuna er gagnrýni hans á greinarmun á tvenns konar staðhæfing-
um, rökhæfingum og raunhæfingum, sem er innbyggður í málkerfis-
hugmyndina hjá Carnap.28 Þrátt fyrir þessa uppreisn og margar aðr-
ar taldi Quine sig eins konar raunhyggjumann til æviloka. Hann hélt
að raunhyggjan lifði það af að helztu kreddum hennar, eins og grein-
armun rökhæfinga og raunhæfinga, væri hafnað. Höfuðrit hans Orð
og efni er tileinkað Carnap, „kennara og vini“.29
Annars konar uppreisn gegn raunhyggjunni fór fram hjá Wittgen-
stein í Rannsóknum í heimspeki.30 Því hann sneri við blaðinu og gerð-
ist á síðari hluta ævinnar rammur gagnrýnandi sinna eigin hug-
27 Rudolf Carnap: Der logische Aufbau der Welt, Berlin-Schlachtensee 1928.
Nelson Goodman skrifaði síðar kunna bók um svipað efni: The Structure of
Appearance, Harvard University Press, Cambridge 1951 (önnur útgáfa end-
urskoðuð hjá Bobbs-Merrill Company 1966).
28 Sjá einkum „Tvær kreddur raunhyggjunnar“.
29 Word and Object. Sjá neðanmálsgrein 10.
30 Ludwig Wittgenstein: Philosophische Untersuchungen tPhilosophical Invest-
igations, Translated by G.E.M. Anscombe, Basil Blackwell, Oxford 1953.
55