Hugur - 01.06.2002, Síða 99

Nietzsche á hafi verðandinnar
Hugur
um Nietzsches ekki áþreifanlegur - hyldjúp hugsunin er eina leiðin
til að skynja þessi hvörf. Herman Melville segir hvalinn kafara hugs-
unarinnar sem fer niður á mörg hundruð metra dýpi og kemur upp
með blóðhlaupin augu.6 Hafdjúpið ber ekki að skilja sem andstæðu
yfirborðsins, kjarna veruleikans, innri sannleik eða skaut verunnar,
heldur sem eilífa endurkomu mismunarins. Hin eilífa endurkoma
mismunarins er ekki ný trú heldur „sannleikurinn“ um trúna, ekki
ný frummynd heldur erfidrykkja allra frummynda, ekki nýtt upphaf
heldur kveðjuhóf sérhvers upphafs. Þegar upp er staðið er aðalatrið-
ið ekki tilvist Guðs, heldur að hann sé ekki upphaflegur. Líkt og við
hin bærist Guð á hreyfanlegu yfirborði hafs verðandinnar.
Þar sem heimspekingurinn er, ólíkt hvalnum, landdýr þarf hann að
þjálfa sig í köfun hugsunarinnar. I formála Orða og hluta styðst Mich-
el Foucault við leiðbeiningar kínverskrar alfræðibókar sem hann
rakst á í smásögu eftir Jorge Luis Borges vitandi að þessa aðferð við
að riðla storknaðri skipan má að endingu rekja til „gúrúsins“ Fried-
richs Nietzsche.7 Olíkt innhverfri íhugun jógans stefna gagnrýnar æf-
ingar heimspekikafarans ekki að frelsun undan hinu jarðbundna og
tímanlega, heldur þvert á móti að því að ljá gagnrýninni aftur hið
tímanlega og jarðneska sem guð samsemdarfrumspekinnar nam á
brott. Hinn guðlausi nútímaheimspekingur þjálfar sig í því að hugsa
án miðju, án forskilvitlegs grundvallar, án yfirskilvitlegra skýringa,
án guðlegrar frumspeki. A meðan hvalurinn kafar ofan í svart haf-
djúpið leitast heimspekikafarinn við að sprengja utan af sér landa-
mæri hugsunarinnar þar til hann stendur augliti til auglits við „þessa
fógru ófreskju“,8 eilífa endurkomu mismunarins. í huga hins hýra
heimspekings er skapandi óreiða hafdjúpsins „guðdómleg“ sýn: innan
6 Herman Melville, Mobý Dick, þýð. Júlíus Havsteen, Reykjavík: Almenna
Bókafélagið, 1970 [1851].
7 Michel Foucault, Les mots et les choses, París: Gallimard, 1966, s. 7; ensk þýð.:
The Order ofThings, London: Routledge, 1992, s. xv. Æfing Foucaults er fólg-
in í því að hugsa eftirfarandi flokkun dýra í kínverskri alfræðibók sem Bor-
ges vísar í: ,,a) dýr í eigu keisarans, b) smurð dýr, c) tamin dýr, d) grísir á
spena, e) hafgúur, f) kynjadýr, g) óskiladýr, h) dýr sem falla undir þessa flokk-
un, i) vitskert dýr, j) dýr sem teiknuð eru með smágerðum úlfaldahárspensli,
k) ótal dýr, 1) o.s.frv., m) dýr sem eru nýbúin að mölva vatnskrukku, n) dýr
sem úr mikilli fjarlægð líkjast flugum“; þýðing Matthíasar Viðars Sæmunds-
sonar í: „Orð og hlutir. Um hugsunarkerfi Michels Foucault", Myndir á sandi,
Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun H.Í., s. 138; Jorge Luis Borges, „E1 idi-
oma analítico de John Wilkins“, Otras Inquisiciones, Buenos Aires: Sur, 1952;
ensk þýð.: Other Inquisitions, Austin: University of Texas Press, 1993.
8 Friedrich Nietzsche, Die fröhliche Wissenschaft, §240.
97