Hugur - 01.06.2002, Page 124

Hugur
Svanborg Sigmarsdóttir
hagfræði og hins vegar með vaxandi vægi mannréttindaumræðu.
Hagfræðin verður hér skilin útundan en ef litið er á mannréttindin,
og sérstaklega síaukna löggjöf á því sviði, má réttilega segja að stór
biti hafi verið tekinn frá hugmyndum um hvað teljist til stjórnmála
og hann færður yfir í flokkinn „lögfræði“. Með þeirri breytingu er ver-
ið að flytja til völd frá stjórnmálamönnum og hinni opinberu umræðu
í stjórnmálum til réttarkerfisins; lögfræðinga og dómara. Lausn póli-
tískra deilumála kemur þannig frá embættismönnum frekar en
lýðræðislega kjörnum fulltrúum, en vegna samtengingar lýðræðis og
mannréttinda hafa stjórnmálamennirnir sjálfir veitt frá sér þessi
völd. Þó er hægt að efast um að þeir hafi gert það sjálfviljugir, þar
sem þetta er valddreifing sem viðmið frjálslyndislýðræðis krefst. Þá
er náttúrulega fyrst að spyrja: Hvað eru stjórnmál? Of langt mál væri
að rekja það á þessum vettvangi, en í stuttu máli má segja að stjórn-
mál krefjist deilna um hvernig sé best að leysa ákveðin viðfangsefni
og deilur um hver viðfangsefnin eiga að vera. Því þurfa að vera fleiri
en einn möguleiki á lausn til að málefni teljist stjórnmálalegt og um
þessa möguleika þarf að myndast togstreita (antagonismi eða a.m.k.
agonismi). Þegar mannréttindi eru lögfest og umíjöllun um þau veitt
í farveg lögfræðilegrar orðræðu þrengir verulega að mögulegum
lausnum á deilum sem upp koma þar sem bæði deilurnar og hugsan-
legar lausnir þeirra eru þess í stað gerð að lögfræðilegu úrlausnar-
efni. Á þann hátt fækkar þeim sem mega og geta tekið þátt í umræð-
um um úrlausnir. Aðrir sem vilja blanda sér inn í umræðuna, án lög-
fræðilegrar þekkingar, eru jafnvel sakaðir um tilfinningasemi og
sagðir skorta rökfestu, vitneskju og skilning. Málefni sem eru útlist-
uð sem mannréttindamál verða, eins og staðan er í dag, einungis leyst
með sérfræðiþekkingu lögmanna á því sviði og niðurstaðan er bund-
in við túlkun á gildandi lögum. Þau lög eru yfirleitt fest í stjórnarskrá
viðkomandi lands og því mun erfiðara að breyta þeim en öðrum lög-
um. Af þessu leiðir að umræða um réttlæti, óháð lögum, og umræða
um hvernig samfélag við viljum getur tæplega sprottið upp úr opin-
berum deilum um mannréttindi.
Óréttlæti eða ólögmæti
Til að skýra þetta mál er ágætt að nefna danskt dæmi þar sem pólit-
ískt málefni var útskýrt sem mannréttindamál: Fyrir nokkrum árum
var danskri vinnulöggjöf fyrir innflytjendur breytt, til að takmarka
122