Hugur - 01.06.2002, Blaðsíða 145

Robert Nozick (1938-2002)
Hugur
andi óskapnaður í næringarvökva. Þriðja ástæðan er sú að við viljum
geta verið opin fyrir dýpri merkingu í tilverunni en mannlegur veru-
leiki getur færir. Allt þetta virðist mér vera rétt hjá honum.
Síðara dæmið er af Wilt Chamberlain, þeim fræga körfuboltakappa.
Hann starfar í samfélagi þar sem tiltekin dreifing gæða ríkir. Chamb-
erlain er á samningi hjá körfuboltafélagi og Qöldi manna vill sjá hann
af því að hann er góður í íþróttinni. I samningi hans er kveðið á um
að hann fái 25 krónur af hverjum seldum miða á þá leiki sem hann
spilar. Ef ein milljón manna kemur að sjá hann á vetri fær hann tutt-
ugu og fimm milljónir króna sérstaklega umfram aðra. Ein afleiðing
samningsins við hann er sú að ný skipting eigna hefur orðið til og
hann hefur 25 milljónir umfram aðra. En nýja skiptingin hefur orðið
til vegna frjálsra og óþvingaðra ákvarðana einnar milljónar einstak-
linga. Það er alveg sama hvaða dreifingu eigna maður kýs eða hugs-
ar sér, frelsisreglan mun brejda þeirri dreifingu. Þannig túlkar Noz-
ick þetta dæmi.
Það er ástæða til að nefna enn einn þátt bókarinnar: Hún kemur
manni stöðugt á óvart. Nozick segir á einum stað: „Hermönnum sem
vita að land þeirra heyr árásarstyrjöld og bera ábyrgð á byssum sem
notaðar eru til að verjast loftárásum á hernaðarmannvirki er ekki
heimilt í sjálfsvörn að skjóta á flugvélar óvinarins ... jafnvel þótt flug-
vélarnar séu beint yfir höíði þeirra og séu um það bil að varpa
sprengjum á þá“ (bls. 100).
Hverjir skyldu nú vera helstu veikleikar bókarinnar? Það er ekki
sjálfgefið að fallast á allar niðurstöður bókar Nozicks en mér virðist
að það sé alltaf þess virði að skoða röksemdir hans. Við sem búum í
norðanverðri Evrópu og erum ekki þjökuð af óbeit, jafnvel hatri, á rík-
isvaldinu eins og margir Bandaríkjamenn erum ekki reiðubúin að
ganga jafn langt og Nozick í að þrengja að ríkisvaldinu og veikja það.
Okkur er einfaldlega tamara að líta á ríkisvaldið sem bandamann
þegnanna en ekki andstæðing enda hefur ríkisvaldið iðulega verið
framfaraafl og í íslensku samfélagi eru ýmis dæmi um það, þótt marg-
vísleg dæmi séu einnig um annað. Það þýðir alls ekki að maður sé
reiðubúinn að fallast á ótakmarkað ríkisvald, Qarri því, en það þýðir
að ríkinu eru reistar tilteknar skorður af almannaviljanum. Slíkar
skorður eru hins vegar mun víðari en kenning Nozicks getur rúmað.
En þetta eru fremur sögulegar staðreyndir sem skýra tiltekin viðhorf,
ekki rök gegn kenningu Nozicks. Ég ætla að nefna fern rök gegn
kenningu Nozics sem vert er að huga að. í fyrsta lagi þá getur hann
þess sjálfur í bók sinni ígrundað líf að í Stjórnleysi, ríki og staðleysu
143