Hugur - 01.06.2002, Page 156

Hugur
Kristján G. Arngrímsson
upphaflegu málhefð, frekar en öðrum málhefðum. Maður er algerlega
fijáls og getur eftir því sem honum hentar hoppað á milli hefða.2
Þessu tel ég að Gadamer myndi hafna. Hans afstaða er sú, að ekki sé
um frjálst val að ræða; maður geti aldrei fyllilega slitið sig frá hefð-
inni og málsamfélaginu sem hann er sprottinn úr, þar eð tungumál sé
ekki verkfæri og því geti maður ekki lagt eitt frá sér og tekið annað
upp í staðinn.3 Rorty leggur aftur á móti áherslu á að tungumál sé
verkfæri.4 Kjarni málsins er því sú spurning hvort við höfum í raun-
inni frelsi til að velja okkur tungumáls-leik. Rorty virðist telja okkur
alveg frjáls, en Gadamer segir okkur aldrei frjáls, heldur ætíð bundin
af þeim tungumáls-leik sem við erum upprunnin í. Og kjarninn í
gagnrýninni á Rorty er sá, að hann kaupi frelsið of dýru verði.
í fyrsta kafla þessarar ritgerðar útlista ég frekar túlkun mína á
Rorty og leitast við að sýna fram á að nánari skoðun á afstöðu hans í
þessu tiltekna máli leiði í ljós galla á henni er geri að verkum að hún
standist ekki. í öðrum kafla geri ég grein fyrir afstöðu Gadamers og
því hvers vegna hún er bæði nær því að ganga upp röklega og býður
upp á notalegra hlutskipti fyrir mann sjálfan. Eins og titillinn gefur til
kynna er markmið mitt í þessari ritgerð að varpa ljósi á það hvað
sannfæring er, og sá munur á Rorty og Gadamer sem hér verður at-
hugaður kemur þar að góðum notum, sýnist mér. Nánar tiltekið gerir
afstaða Rortys manni erfitt um vik að hafa raunverulega sannfæringu
sem er eitthvað annað og meira en fljótandi bráðabirgðahugmynd, en
með því að kynna fordómahugtakið (þ. Vorurteil) til sögunnar (og önn-
ur hugtök sem eru órjúfanlega tengd því) tekst Gadamer að búa til
bindingu sem er nógu römm til að maður finni ekki sífellt fyrir því að
bil sé á milli hans sjálfs og þess veruleika sem hann hrærist í.
Innihald fordómahugtaksins og gagnrýni á það
Til bráðabirgða má skilgreina fordómahugtak Gadamers svona: For-
dómar eru hugmyndir sem maður getur ekki efast um.5 Hvers vegna
2 Sbr. Charles B. Guignon: „Pragmatism or Hermeneutics? Epistemology after
Foundationalism," í The Interpretive Turn; Philosophy, Science, Culture, ritstj.
David R. Hiley o.fl. (Ithaca og London: Cornell University Press, 1991), eink-
um bls. 91-92. Túlkun mín á Rorty er undir nokkrum áhrifum frá Guignon.
3 Hans-Georg Gadamer: „Maður og tunga,“ sjá íslenska þýðingu eftir Hauk Má
Helgason í þessu hefti Hugar bls. 165-173.
4 Sbr. Guignon (1991), bls. 90.
5 Þessi skilgreining er fengin að láni hjá breska mannfræðingnum E.E. Evans-
154