Hugur - 01.06.2002, Síða 172

Hugur
Hans-Georg Gadamer
1. Hið fyrsta er hið eðlislæga sjálfgleymi þess að tala. Hvorki eigin
formgerð þess, málfræði, setningafræði né annað það sem telst við-
fangsefni málvísinda, er lifandi tali meðvitað. Þannig er það meðal
einkennandi afskræminga hins náttúrulega að nútímaskólar neyðist
til að kenna ekki málfræði og setningafræði dauðrar tungu eins og
latínu, heldur málfræði og setningafræði móðurmálsins. Það er vissu-
lega stórfenglegt sértekningarafrek sem krafist er af hverjum þeim
sem á að gera sér málfræði móðurmáls síns fyllilega meðvitaða. Tung-
an sjálf færir sjálfa framkvæmd sína í hvarf bak við hvaðeina sem
sagt er í henni. Við þekkjum öll þá ágætu reynslu sem hafa má af
þessu við nám erlendra mála, af setningunum sem teknar eru til
dæmis í kennslubókum og á málanámskeiðum. Hlutverk þessara
dæmasetninga er að gera tiltekið málrænt fyrirbrigði meðvitað, sem
sértekningu. Áður fyrr, er menn gengust enn við sértekningarþætti
þess að læra málfræði og setningafræði, voru þessar setningar ein-
hver uppskrúfuð della og staðhæíðu ýmist eitthvað um Sesar eða
Karl frænda. Hin nýrri viðleitni, að leyfa ótal áhugaverðum fróðleiks-
molum um útlönd að fljóta með í þessum dæmasetningum, hefur þá
óætluðu hliðarverkan að gagn setningarinnar sem dæmis dvínar eft-
ir því sem innihald hennar dregur til sín áhuga. Eftir því sem tungu-
málið verður að meira leyti lifandi virkni, dvínar meðvitund manna
um það. Af sjálfsgleymi tungunnar leiðir því að hún er til í því sem í
henni er sagt, því sem gerir alla þá veröld úr garði, sem við lifum í, og
hin mikla hefðakeðja tilheyrir, sem seilist til okkar úr bókmenntum
erlendra tungna, dauðra sem lifandi. Hin eiginlega vera tungunnar er
það sem við stígum um borð í þegar við heyrum hana, það er, hið
sagða.
2. Annað eðliseinkenni á veru tungunnar virðist mér vera ég-leysi
hennar. Sá sem talar tungumál sem enginn annar skilur, hann talar
ekki. Að tala þýðir að tala við einhvern. Orðið þarf að hæfa en það
þýðir ekki aðeins að það birti sjálfum mér það sem við er átt, heldur
og viðmælanda mínum.
Að þessu marki heyrir það að tala ekki undir ég-suið heldur undir
uið-svið. Þannig gaf Ferdinand Ebner með réttu hinu þýðingarmikla
riti sínu Orðið og hinir andlegu veruleikar (Das Wort und die geistig-
en Realitdten) undirtitilinn: Pneumatólógísk brot (Pneumatologische
Fragmente).2 Hinn andlegi veruleiki tungunnar er nefnilega veruleiki
pneumar, andans, sem sameinar ég-ið og þú-ið. Raunveruleiki tungu-
2 Ferdinand Ebner, Das Wort und die Geistigen Realitáten: Pneumatologische
Fragmente. Brenner, Innsbruck, 1921.
170