Vaki - 01.09.1952, Page 31

inn finnst það mestu öfgar að ganga
beinn. Sumt af því sem virðist vera einna
fjarstœðukenndast í kenningum nútíma-
myndlista og hvað mestum örðugleikum
veldur við allar skýringar á henni, er í
raun ákaflega eðlilegt. Stundum þarf ekki
annað en rýna nógu langt aftur í tímann
svo maður sjái, að hvössustu kjörorð nú-
tímalistar og þau sem stinga hvað mest
í óvön eyru, hefðu þá verið talin eins
sjálfsögð og sólskinið. Hvað getur virzt
sanngjarnari og réttlátari krafa en sú, að
nota hreina liti, að skilja að mynddúkur-
inn er flatur og að maðurinn er lifandi
vera, gœdd því fram yfir spendýrin að
hugsa, en finnur ekki til eins og skynlaus
skepnan eða dauð vél. Nútímalist, þetta
volduga orð í eyrum margra, er í stuttu
máli í rauninni ekki annað en þetta.
Aðstœður á Islandi
Fram að þessu höfum við haldið okkur
að listviðhorfunum eins og þau hafa birzt
í heiminum sem samfellt átak án þjóðern-
is. Höslum nú viðfangsefninu þrengri vöfi,
drögum það niður á þá jörð sem við
þekkjum bezt, land okkar, látuin það
streyma inn í það líf, sem við liíum í dag
íslenzk þjóð. Vörumst hœttuna að láta list-
ina svífa um of sem heillandi en óvið-
komandi hugtak án sambands við tím-
ann, sem er á leið upp í fangið á okkur
og við skilum til afkomendanna í verkum
okkar.
Hvernig hafa hin stœrri sjónarmið krist-
allazt í umhverfi okkar, hvernig sneri Is-
land við straumi heimsmenningarinnar og
hvernig snýr það við honum í dag? Hver
er þáttur þess í heildarátakinu? Án ein-
hverra svara við þessum spurningum er
hcett við að rannsókn okkar og erfiði
verði endaslepp, enda þótt stutt kunni að
verða og sé ef til vill ekki að allra skapi.
Við skulum hugsa okkur komin svo
langt frá deginum í dag, að við séum
orðin óháð stríði hans og misfellum og
sjáum sem glöggir gestir ástœður og þró-
un lista á Islandi í byrjun tuttugustu ald-
ar. Hvað er það þá, sem fyrst vekur eftir-
tekt okkar? Eflaust sú tilviljun að mynd-
listir skyldu þá fyrst verulega festa rœtur
á Islandi, er forn listhefð meginlandsins
tók að rakna og leysast sundur. Öðrum
þrœði getur þetta virzt mótsögn. Á sama
tíma og bylt var viðurkenndum og rót-
grónum reglum um tilgang og gildi listar
í miðborginni, er reynt að byggja upp í
útborginni. Þessa vitneskju eða staðreynd
verður að leggja til grundvallar allri at-
hugun á íslenzkri myndlist frá hvaða sjón-
arhóli sem sú athugun er gerð. Við hana
verður að miða myndlistarsögu okkar fyrir
þau skil, er urðu á henni um aldamótin síð-
ustu er sá vöxtur hefst sem hér er einkum
fengizt við, framgang hans í upphafi, á-
stœður nú og horfur á því, að íslenzkt
þjóðfélag eins og það er á sig komið, fóstri
raunhœfa og varanlega listmenningu. Hún
er drama íslenzka nýgrœðingsins, kostur
hans og galli. Kostur að því leyti, að um-
heimurinn er sjálfur að spyrja sig, eins
og við, þegar við komumst fyrst í snerti
við hann, frá hinu smœsta til hins stœrsta-
hvort nota skuli olíu eða tjöru til að mála
með, hvort yfirgefa skuli viðtekið yfirborð
hlutanna, þekkjanlega mynd þeirra, ell-
Þórarinn B. Þorláksson: Hekla.
egar rjúfa það og kafa undir það. Galli
að því leyti sem rótið, er á hefur komizt,
gerir listamanninum erfiðara fyrir en
TlMARITIÐ VAKI
29