Vaki - 01.09.1952, Page 39

manna líklegastur til að eyða ævinni við
slík skilyrði. Þótt hann væri langdvöl-
um við frönsku hirðina sem sendimaður
hins unga lýðveldis, hafi hann ímugust
á fáguðum og viðhafnarmiklum um-
gengnisvenjum. Honum fannst evrópsk
yfirstétt meta um of hégómlegt hirðlíf,
vera of niðursokkin í verk manna og
fara um leið á mis við gjafir gamal-
heilagrar náttúru. Þegar hann kom aft-
ur til Bandaríkjanna að taka við for-
setaembætti sem annar forseti í röðinni
deildi hann á Evrópumenn og talaði með
lítilli virðingu um „hnignun þeirra og
hégiljur". List sjálfri séi’ nóg og ein-
hliða áherzla á vitsmunalífið féll honum
ekki í geð, og má kenna honum mikið
af þeim vinsældum, sem sjónarmið
þetta nýtur hjá nútímamönnum í Banda-
ríkjunum.
Eitt fannst honum lítils virði, en það
var kunnátta gáfumanna ef þeir leituðu
ekki gáfum sínum og kunnáttu verk-
efnis við dagleg nytjastörf. Honum virt-
ist sem þorri manna með óspillta vits-
muni léti stjórnast af innri hvöt til
réttrar breytni og hann hélt að þeirri
þjóð, sem hefði hana að leiðarsteini hlyti
að farnast vel. Og um leið myndi hún
sleppa við óréttlæti, víxlspor, þjáningar
og heimskulega sóun verðmæta þeirra
þjóða, sem var stjórnað af langskóla-
gengnum, fræðilega þenkjandi höfðingj-
um, fjarri þegnum sínum bæði að hugar-
fari og háttum. Hins vegar dáðist hann
að hversdagsmanninum, hjá honum taldi
hann búa dyggð og eðlislæga göfgi í
ríkara mæli en hjá nokkrum fræðimönn-
um og gáfnaljósum.
Með lofgjörð sinni um hversdags-
manninn kom Jefferson skrið á hreyf-
ingu, sem farið hefur vaxandi æ síðan,
því Bandaríkjaþjóðin flutti og flytur
hversdagsmanninum lof og dýrð, hún
hefur viljað kalla heiminn til fylgis við
sig, og nú skal Evrópa hlusta, hún skal
láta boðskapinn verða sér að kenningu,
þótt hann láti annarlega í eyrum.
Orðtakið hversdagshættir og jafnræði
er ekki ennþá orðið Evrópumönnum
jafn tungutamt og Bandaríkjamönnum.
Af orðunum þrem, sem mynda bylt-
ingarvígorð álfunnar, hefur hún mesta
áherzlu lagt á frelsið og kosið að leita
þess í yztu æsar. Þjóðir Evrópu höfðu
öldum saman búið við harðstjórn í
stjórnmálum og hugmyndum, og í aug-
um byltingarmanna, menntamanna og
upplýstra borgara sem hafa frá valda-
töku ráðið viðhorfum álfunnar með bók-
menntum sínum, list og stjórnmála-
starfi, í augum þessa fólks var ekkert
dýrmætara en frelsið. En stéttaskipting
og forréttindi stétta, misjöfn virðing
eftir stöðu í þjóðfélagi myndar þátt sem
er traustlega slunginn í lífsvef Evrópu,
og þeir urðu fáir, sem lögðu á sig bar-
áttu fyrir jafnrétti og bræðralagi. En
nú á dögum er vissulega til fólk, sem er
annt um þessa hluti og jafnréttisbar-
áttan stendur nú sem hæst.
Menntamenn gerðu byltingu undir
fána frelsisins, hversdagsmaðurinn er
að gera byltingu undir merki jafnréttis-
ins. Hann er að taka völd á sviðum
stjórnmála og efnahagsmála, og í flest-
um Evrópulöndum hefur hann unnið
greinilega á. En í andlegum efnum mun
honum reynast allt torsóttara. 1 Evrópu
á höfðingjastéttin sér langan valdaferil,
þjóðir álfunnar hafa lært að dá hið sér-
stæða og virða ágæti þeirra sem skáru
sig úr hópnum. Ekki fór hjá því, að
þessari aðdáun væri samfara fyrirlitn-
ing á hversdagsháttum og þess vegna
vantrú á gildi kenninga um jafnan rétt
allra. Svo rótgróið er þetta sjónarmið,
að í þeirri baráttu, sem nú er háð um
valdatöku lágstéttanna, hika báðir deilu-
aðilar við að nefna hana réttu nafni en
flytja mál sitt með viðurkenndum hug-
tökum frelsisins. En fyrr eða síðar
TiMARITIÐ VAKI
37