Vaki - 01.09.1952, Síða 115

form og almenn viðfangsefni listarinn-
ar sem þeim eru háð. Eitthvað á eilífan
staðaldur í straumiðu verðandinnar.
Fyrrum beindist listsköpunin til guðs
því ekki gat annars inntaks í þessum
heimi'. 1 dag þykir oklcur ljóst hversu
flókna veröld við byggjum. Öryggið er
horfið og greinandi hugsun hefur lagt
undir sig vitund okkar og leitin veriö
hafin með skynsemi að leiðarstjörnu og
— ef til vill þegar úrelta — efnishyggju
á fyrirbæri náttúrunnar að áttavita, í
stað dularfullrar opinberunar og trúar-
legs innsæis í veruleikann. Listin hef-
ur beinzt að heiminum sem við byggj-
um, mönnunum sjálfum „herrum“ hans,
jöfnum í eymd, angist og einveru og
kannski í baráttu, leit og draumi. En
aflvakarnir hafa ekki breytzt, eitthvað
er samt með okkur sjálfum; ávallt er-
um við að leita tilveru okkar tilgangs
og okkur sjálfum skýringar. Og þannig
er listin sem vísindi og heimspeki eilíf
leit um þessi svið, spyr list sem heim-
speki eilífrar spurnar: Hvers vegna er
ég hér, og hvert er för minni heitið ?
* * •
Ef listin er að eðli svo djúpt bundin
hinni miklu spurn um tilveru manns,
svo nátengd leit hans að ljósi, hversu
er hún þá háð kröfu um skemmtun og
dægradvöl, hversu má hún færa mann-
inum gleði eða ánægju? Getur verið um
þriðju víddina að ræða þar sem skemmt-
unin er?
Fram til þessa höfum við einungis
rætt listina eins og hún snýr að lista-
manninum sjálfum, sköpuði hennar.
Reynt hefur verið að lýsa þeirri aðalætl-
an (funktion) sem hún hlýtur frá hendi
hans: að tjá hann, að tjá tvo heima í
verki: hinn ytri er snýr að listamanni
og krefur rúms í sál hans og hinn sem
býr í brjósti honum og rís öndverður,
talar til okkar. Það hefur hafið göngu í
honum. En til er enn ein hlið, og ef til
vill engu ómerkari en hinar: Listaverk-
ið fullskapað á sér líf í tilveru okkar,
talar til okltar. Það hefur hafið göngu
inn í heim okkar hinna.
Gleðin er eitt hinna mikilvægu ein-
kenna listar, að svo miklu leyti sem hún
snertir okkur hin, að svo miklu leyti sem
hún er töluð til okkar fremur en af
listamanninum. Það getur valdið gleði
okkar sem olli listamanninum þjáningu,
er iiann skóp verkið og báðar tilfinning-
arnar jafnsannar. Því listamaður hefur
fært þjáningu sína í búning forms, og
formið, fagurfræðilegt inntak, gleður
manninn. Gleðin er eigind listarinnar
sem snýr að þeim sem nýtur hennar
fremur en þeim sem skapar. Sköpunar-
gleðin er óskyld þessari, og liggur frek-
ar í valdi listamanns yfir efninu, í sigri
hans á forminu en í áhrifunum frá loknu
verki sem er gleðivaldur okkar.
Skemmtun er flókið hugtak sem mað-
urinn sjálfur, úr því hún er til vegna
hans, talar til hans. .. . Nytsemd henn-
ar ræður inntaki, nytsemd hennar er
að gefa manninum ánægju, svipta hann
sorg og áhyggjum. Það er augljóst að
skemmtun manna er breytingum háð í
formi er aldir líða, að sama skapi og
áhyggjur, áhugamál og allur sjónhring-
ur manns. Listin getur nýtt hana, gefið
henni fagurfræðilega ásýnd og þannig
brotið vandamálunum er hún fæst við
leið inn að vitund og hjarta mannsins.
Ef til vill er hin fagurfræðilega eigind
listar sú sem greinir til dæmis milli
bókmennta og heimspeki. Vakarnir eru
hinir sömu: leita, spyrja, skilja. En
heimspekin beitir huglægri röksemda-
færslu, hugsar á rökrænan hátt, er ekki
hlutbundin. Listin fer leið formsins sem
er notið af manni, vinnur mótstöðu efn-
is og manns á fagurfræðilegan hátt.
TlMARITIÐ VAKI