Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Side 104

70
TIMARIT ÞJÖÐR/EKNISFELAGS ISLENDINGA
förunautum hans og þeirra byggð.
Þá er greint frá afkvæmi þeirra, og
opt rakið langt niður í aldir, stutt-
lega drepið á héraðsdeilur, mann-
víg og önnur tíðindi. Þannig er
farið sveit út sveit, allt í kring um
landið. Það er auðséð, að ýmsar
ílendingasögur hafa verið heimild-
ir Landnámu, munnlegar eða skrif-
aðar; eru sumar þeirra til enn, aðr-
ar höfum vér í yngri og breyttri
mynd, en nokkrar eru glataðar með
öllu. Um uppruna Landnámu er
margt í vafa. Aðalstofninn er frá
12. öld og byggir að miklu leyti á
Ara fróða, enda mun hann hafa rit-
að um landnám með svipuðu sniði,
og það rit verið kjarni Landnámu. Á
13. öld hafa sagnaritarar aukið og
bætt við Landnámu; höfum vér nú
þrjá Landnámutexta, er hafa allan
þorra efnisins sameiginlegan, en
aukið við þá með ýmsu móti.
Merkasti Landnámu-textinn er eign-
aður Sturlu sagnaritara Þórðarsyni
(d. 1284). — Landnáma er einstakt
rit í sinni röð í bókmenntum heims-
ins, er hún greinir nákvæmlega
frá uppruna og bernsku heillar
þjóðar; hún er við hlið íslendinga-
bókar ómetanleg heimild að sögu
landsins.
íslendingasögur eru mjög mis-
munandi að efni til, aldri, stærð,
samsetning og áreiðanleik. Fimm
sögur skera sig úr að stærð og
samsetning; þær ná yfir langan
tíma, eru marghrotnari og sam-
settari en hinar styttri; hinn rit-
andi sagnamaður á sýnilega meiri
þátt í þeim en hinum. Þær skara
framúr að meðferð efnisins, stíl og
mannlýsingum.
Egils saga Skallagímssonar
greinir frá viðskiptum 2 ætta,
norsku konungsættarinnar og af-
komenda Kveldúlfs. Þórólfr Kveld-
úlfsson, er í fyrstu var í kærleikum
við Harald hárfagra, var rægður við
hann, og tók konungur Þórólf af
lífi, en þeir feðgar, Kveldúlfr og
Skallagrímr taka hefnd og halda til
íslands. Fjandskapurinn gengur
að erfðum til Eiríks konungs blóð-
axar annarsvegar og Egils Skalla-
grímssonar hinsvegar, og greinir
sagan nákvæmlega skifti þeirra.
Egill var mesta skáld íslendinga f
fornöld; eru margar vísur hans í
sögunni og 3 kvæði, sem hvert í
sinni röð er snilldarverk: Höfuð-
lausn, sem Egill orkti um fjand-
mann sinn Eirík konung, er hann
var kominn á vald hans, og þá höf-
uð sitt að launum; Sonatorrek um
missi tveggja sona og Arinbjarnar-
kviða um Arinbjörn liersi, tryggða-
vin Egils. Sagan er meistaralega
sögð og mun færð í letur um 1200.
Eyrbyggja saga gerist sunnanvert
við Breiðafjörð (á Vesturlandi).
Hún nær frá landnámsöld fram að
1031 og segir frá héraðsdeilum.
Sagan skiptist í þætti og sýnir
glögglega eldri stig í þróun hinna
stærri sagna. Hún er forn í stíl og
gefur margar og merkilegar vís-
bendingar um heiðna siði og venjur;
afturgöngur og aðrir yfirnáttúrlegir
fyrirburðir eru mikið atriði í sög-
unni. Hún er rituð um 1200.
Laxdæla saga gerist í Breiða-
fjarðardölum og nær yfir svipaðan
tíma sem Eyrbyggja saga. Megin-
þátturinn er um ástir Kjartans ó-
lafssonar og Guðrúnar ósvífrsdótt-