Hugur - 01.06.2008, Side 68

66
Svavar Hrafn Svavarsson
ævinlega við allar aðstæður vera F. Margir heimspekingar notfærðu sér þetta skil-
yrðissamband og drógu af því margvíslegar niðurstöður, heimspekingar á borð
við Herakleitos, Demokrítos, Prótagóras og Sextos Empeirikos. AUir gera þeir
einnig ráð fyrir, eins og Burnyeat segir, „að einungis sé rétt að segja skilyrðislaust
að hunang sé sætt og spýta bein, eða að rangt sé að kvænast systur sinni, ef öllum
sýnist svo“.3 Ef þessi tillaga Burnyeats er rétt, sem hún vafalaust er, þá samþykkja
þeir h'ka: (b) ef x virðist óbrigðullega vera F,pá er x raunverulega F. Obrigðul sýnd
x-ins sem F, tryggir að x er raunverulega F. Þá má breyta skilyrðissamböndunum
tveimur í: (c) x er raunverulega F ef og aðeins ef x virðist óbrigðullega vera F. Það
er erfitt að finna dæmi um (b) hjá þessum heimspekingum. Astæðan virðist vera
einföld: þeir sem nota (a) sampykkja iðulega að ekkert virðist óbrigðullega vera F.
Þess vegna neita þeir því að nokkuð sé raunverulega F. Staðhæfing (c) er aðeins
nauðsynleg ef maður vill sýna að eitthvað sé raunverulega F, því það virðist óbrigð-
ullega vera F. Ef hún er yfirleitt notuð, þá er hún notuð af þeim heimspekingum
sem vilja mæta staðhæfingunni með því að segja að eitthvað virðist í raun og veru
óbrigðullega vera F, en ekki hinum sem alhæfa um brigðulleika sýndanna.
En hvaða mynd sem föllyrðingin tekur á sig, þá kemur hún undarlega fyrir
sjónir. Það virðist blasa við að sú staðreynd að sýndir stangast á segir okkur ekkert
um það sem virðist heldur aðeins að annað hvort heför einhver rangt fyrir sér eða
áhorfendur og/eða aðstæður eru ólíkar. Spýta er bein eða bogin eftir því hvort
henni er stungið í vatn eða ekki. Samkvæmt fyrstu fuUyrðingunni er hún ekki
raunverulega bogin eða bein. Þess vegna segir Sextos Empeirikos: „af þeirri stað-
reynd að sumum virðist hunang beiskt en öðrum sætt,leiðir Demokrítos að það sé
hvorki beiskt né sætt, en Herakleitos að það sé hvort tveggja" {Höjuðdrættirpyrr-
honismans 2.63). Samt hélt fullyðingin velli. Burnyeat nefnir marga sem heillast
af henni: á 20stu öldinni til dæmis þeir Bertrand Russell, Alfred Ayer og J.L.
Mackie. Hinn síðastnefndi heför notað róttækan mun á siðferðisviðhorföm ólíkra
hópa og þjóðfélaga til að sýna að gildi tilheyri ekki „hludægum vefnaði" heims-
ins. Burnyeat vitnar til viðbragða Johns Austin, málsvara brjóstvitsins, í Sense and
Sensibilia (frá 1962) við notkun föllyrðinga eins og þeirrar fyrstu: „Hvað er rangt,
hvað kemur yfirleitt á óvart, við þá hugmynd að spýta sé bein en virðist stundum
vera bogin? Heldur einhver að sé eitthvað beint þá verði það að gjöra svo vel að
virðast vera beint ávallt og undir öllum kringumstæðum? Augljóslega er enginn
þessarar skoðunar."4 En það er einmitt þetta sem margir hafa gert ráð fyrir, ekki
bara í tilfelli spýtunnar og annarra skynjanlegra hluta, heldur allra dóma um veru-
leikann. Austin heldur áfram og spyr: Hver er eiginlega vandinn?
Ágreiningur sýndanna segir okkur við fyrstu sýn ekkert um það hvernig hlutir
raunverulega eru. Hins vegar segir hann okkur - eða getur allavega sagt okkur
- að menn séu ósammála um hvernig hlutirnir eru, hvort sem sú deila verður
auðveldlega leyst eða ekki. Sú staðreynd að um þetta er deilt fær mann kannski
3 Burnyeat (1979:73).
4 Austin (1962: 29): „What is wrong, what is even faintly surprising, in the idea of a stick’s being
straight but looking bent sometimes? Does anyone suppose that if something is straight, then
it jolly well has to look straight at all times and in all circumstances? Obviously no one seriously
supposes this.“