Hugur - 01.06.2008, Síða 76

74
Svavar Hrafn Svavarsson
Nú er mikilvægt að hafa í huga að Sókrates er enn að svara spurningunni hvaðan
við fáum þekkingu á hinu jafna sjálfu. Við fáum ekki þekkinguna með því einu að
verða hugsað til hins jafna sjálfs. Utskýringin verður að vísa til munarins á hinu
jafna sjálfu og skynjanlegum jöfnum hlutum. Þá kemur útskýring á því að hvaða
leyti hið jafna sjálft er frábrugðið skynjanlegum jöfnum hlutum, og hér komum
við að kjarna málsins (7407-06):
Eða virðist þér þetta ekki vera frábrugðið? Athugaðu málið h'ka á þennan
hátt: Gerist ekki stundum að jafnir steinar og stokkar haldist samir en
virðist einum jafnir en öðrum ekki? — [Simmías:] Vissulega. - [Sókra-
tes:] Hvað þá? Hefur einhvern tíma hent að þér hafi virst hið jafna sjálft
ójafnt, eða jöfnuður ójöfnuður? - [Simmías:] Aldrei, Sókrates. - [Sókra-
tes:] Þá er þetta tvennt ólíkt, sagði hann, þessir jöfnu hlutir og hið jafna
sjálft. - [Simmías:] Þeir virðast mér alls ekki eitt og hið sama, Sókrates.
Þessi orðaskipti „eru gríðarlega mikilvæg til skilnings á frummyndakenning-
unni“22 og hafa ekki farið varhluta af skýringum heimspekinga hvort heldur forn-
aldar eða síðustu ára.23 Þau eiga að skýra muninn á frummyndum og skynhlutum.
Og þau virðast segja að munurinn felist í því að skynjanlegir jafnir hlutir virðist
ýmist jafnir eða ójafnir en hið jafna sjálft virðist óbrigðullega vera jafnt.24
Platon virðist því gera sér mat úr ágreiningi sýndanna þegar hann kynnir til
sögunnar frummyndir. Jöfnuður skynjanlegra jafnra hluta veltur á ólíku sjón-
arhorni óhkra einstaldinga. Þannig virðist einum x vera F en öðrum virðist sama
x vera ekki-A. Platon hefur nú staðhæft að hið jafna sjálft virðist óbrigðullega
jafnt, en skynhlutir virðist brigðuUega jafnir og ójafnir. Þetta er munurinn á hinu
jafna sjálfu og skynjanlegum jöfnum hlutum. Hið jafna sjálft býr yfir eiginleika
sem skynjanlegir jafnir hlutir búa ekki yfir. Það getur ekki virst okkur vera neitt
nema jafnt, andstætt skynhlutum sem geta það og gera. Þessi munur á aftur að út-
skýra hvaðan við vitum að hið jafna sjálft sé jafnt. Því hvorttveggja er að Sókrates
er enn að svara spurningunni (hvaðan þekkingin á hinu jafna sjálfu komi), enda
segir hann rétt strax (7407-9) að það sé örugglega frá þessum jöfnu skynhlutum,
sem eru óh'kir hinu jafna sjálfu, sem maður fær pekkinguna á hinu jafna sjálfu.
Hann heldur því að við vitum að hið jafna sjálft sé jafnt vegna þess að það virðist
óbrigðuhega vera jafnt, ólíkt skynjanlegum jöfnum hlutum.
Tvennt þarf að skýra áður en lengra er haldið. Hvað á Platon við þegar hann
segir að hið jafna sjálft virðist aldrei vera ójafnt, eða að við upplifum (74^4) það
óbrigðuUega sem jafnt? Meinar hann að það sé nauðsynlegur sannleikur að F
sjálft virðist vera Fí I samræðunni Prótagórasi (33002-62) segir hann að ekki sé
hægt að hugsa um Asjálft öðruvísi en sem A (33007-01): „Þegiðu maður! Hvernig
getur nokkuð verið frómt ef ekki hið fróma sjálft." Þessi orðaskipti úr Prótagórasi
22 Svo segir Gallop (1975:121).
23 Elsta varðveitta ritskýringin við þennan stað í Fœdoni er eftir Damaskíos frá kringum 500 e.Kr.
24 Itarlegri greiningu á þessum orðaskiptum, með tilheyrandi tilvísunum, er að finna hjá Gallop
(1975:123-25) og Svavari Hrafni Svavarssyni (2009).