Hugur - 01.06.2008, Page 92

90
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
Sú afstæðiskenning sem miðað er við þarf þó ekki að fjalla beint um sannleik-
ann heldur getur hún snúist um það sem oft er sagt að sannar staðhæfingar vísi
til; staðreyndir. Dæmi um þessa leið má finna í grein Iris Einheuser, „Three Forms
of Truth-Relativism'V' Samkvæmt Einheuser eru sumar staðreyndir svokallaðar
huglægar staðreyndir (e. subjectivefacts) og þær greinast frá hlutlægum staðreynd-
um. Hlutlægar staðreyndir ráðast af samsetningu heimsins og fjalla ekki um það
sem er huglægt nema á sértæku formi. Ef fyndni er huglægur eiginleiki er þannig
ekki til nein almenn hludæg staðreynd um það hvort skemmtiþátturinn títtnefndi
sé fyndinn eða ekki. Hins vegar eru til sértækarhlnúxgzr staðreyndir á borð við þá
að Gvendi þyki þátturinn fyndinn og að Guddu þyki þátturinn ekki fyndinn.
Huglægu staðreyndirnar sem Einheuser lýsir ráðast ekki aðeins af því hvernig
heimurinn er heldur jafnframt af sjónarhorni hugsandi veru (eða hóps af hugs-
andi verum). Huglægar staðreyndir eru því afstæðar við skynjandi eða hugsandi
veru og þannig óh'kar hlutlægum, algildum staðreyndum. Þannig getur sú hug-
læga staðreynd að skemmtiþátturinn sé fyndinn, frá sjónarhorni Gvendar, verið til
samhliða þeirri huglægu staðreynd að þátturinn sé ekki fyndinn, frá sjónarhorni
Guddu. Það sem Gvendur og Gudda staðhæfa er ósamrýmanlegt vegna þess að
það gæti ekki hvort tveggja vísað til hlutiægra staðreynda og verið satt. Þar af
leiðandi er um ágreining að ræða. Hins vegar er ágreiningurinn villulaus þar sem
sjónarhornin eru mismunandi og hvor staðhæfingin um sig getur vísað til stað-
reyndar sé gengið út frá réttu sjónarhorni.
Með sértækum afstæðiskenningum á borð við þær sem ég hef lýst hér má skil-
greina huglæga eiginleika á eftirfarandi hátt: Eiginleiki er huglægur ef og aðeins
ef sannleikur um það hvort hlutur hafi hann til að bera er afstæður við huglægt
sjónarhorn þess einstaklings eða hóps sem setur fram þá staðhæfingu að hlut-
urinn hafi eiginleikann eða ef staðreyndir um það hvort hlutur hafi hann til að
bera eru afstæðar á sama hátt.
Einn helsti kosmrinn við kenningu á borð við þessa er að hún viðheldur mögu-
leikanum á villulausum ágreiningi og þannig þeirri að því er virðist útbreiddu
tilfinningu að slíkur ágreiningur sé mögulegur um tiltekna hluti. Hins vegar er
ýmislegt við afstæðiskenningu um sannleika og staðreyndir sem erfitt kann að
vera að fella sig við. Það virðist brjóta í bága við þá hversdagslegu og einfoldu
mynd af sannleikanum sem Þorsteinn Gylfason lýsir að eitthvað geti bæði verið
satt og ósatt, jafnvel þótt aðeins sé um að ræða afmarkað svið veruleikans. Sömu
sögu má segja um staðreyndir: Hvað í ósköpunum er huglæg staðreynd og hvað
á hún skylt með því sem við venjulega köllum staðreyndir? Því er rétt að reyna til
þrautar að finna leið til að gera grein fyrir huglægum eiginleikum án þess að þeir
séu látnir hvíla á afstæðum sannleika eða staðreyndum.
ii Einheuser 2008.