Hugur - 01.06.2008, Side 94

92
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
munni Guddu. Gudda getur þá líka sagt „Ég heiti ekki Gvendur" án þess að vera
í mótsögn við það sem Gvendur segir.
A hliðstæðan hátt er, samkvæmt samhengishyggjunni, engin mótsögn fólgin
í því að Gvendur segi „þátturinn er fyndinn" og Gudda segi „þátturinn er ekki
fyndinn“ þar sem merking staðhæfinga þeirra tveggja skarast ekki á þann hátt
sem skiptir þar máli. Rétt eins og tilvísun orðsins ég er afstæð við þann sem mælir
er tilvísun orðsins jyndinn afstæð við þann sem mælir. Staðhæfingar Guddu og
Gvendar eru því samrýmanlegar og enginn ágreiningur er til staðar.
Rétt er að benda á að samkvæmt samhengishyggjunni getur hlutur ekki haft
þann eiginleika að vera einfaldlega fyndinn. Til að orðið fyndinn hafi tilvísun er
samhengið við þann sem notar það jafnnauðsynlegt og samhengi við notanda
er fyrir tilvísun orðsins ég. Þetta þykir mörgum löstur á samhengishyggjunni og
verður vikið að því aftur undir lok þessarar greinar.
Talað hefur verið um samhengishyggju sem eins konar veika afstæðishyggju
þar sem hún gerir merkingu (a.m.k. merkingu staðhæfinga um tiltekna hluti)
afstæða við notkunarsamhengi. Hún er þó ekki réttnefnd afstæðishyggja ef við
lítum svo á að sh'k kenning þurfi að fela í sér að sannleikur eða staðreyndir séu
afstæð við eitthvað á borð við sjónarhorn. Það að tilvísun orðs eða orðasambands
sé afstæð snýst um það að nákvæmlega hvað orðið merkir ráðist af aðstæðum
eins og hver það er sem talar, hvar viðkomandi er eða í hvaða samhengi orðið er
látið falla. Því fylgir ekkert frumspekilegt afstæði eins og afstæður sannleikur eða
afstæðar staðreyndir. Enda er almennt litið á samhengishyggju og afstæðishyggju
sem keppinauta en alls ekki sem sömu kenninguna.'3
Samhengishyggjan hefur þann kost að gera má grein fyrir því sem Guddu og
Gvendi fer á milli án þess að vísa til afstæðs sannleika eða afstæðra staðreynda.
Gvendur og Gudda hafa bæði rétt fyrir sér þar sem staðhæfingarnar sem þau setja
fram eru samrýmanlegar. Það er aðeins á yfirborðinu sem þær kunna að virðast
ósamrýmanlegar en þegar nánar er hugað að merkingu þeirra kemur annað í ljós.
Gvend og Guddu greinir ekki á í raun og veru samkvæmt samhengishyggjunni.
Ef gengið er út frá því að mikilvægt sé að varðveita þá tilfinningu margra að
þarna sé um villulausan ágreining að ræða þá er samhengishyggjan ótæk og eins
ef við h'tum svo á að mikilvægt sé að hlutur geti haft eiginleika á borð við að vera
fyndinn en ekki bara fyndinn-fyrir-Gvend. Þarna þarf því að vega og meta hvort
mikilvægara sé að halda í ágreininginn eða losna við afstæðan sannleika.
Huglœgni og afstœði
Hér að ofan hef ég fjallað um tvær leiðir til að afgreiða villulausan ágreining.
Samkvæmt þeirri fyrri er villulaus ágreiningur í sumum tilfellum mögulegur og
það er skýringin á því hvernig þau Gudda og Gvendur geta bæði haft rétt fyrir sér
þegar annað segir skemmtiþáttinn fyndinn og hitt hafnar því að hann sé fyndinn.
13 Sjá t.d. Kölbel (20043) og MacFarlane (2005).